سفری که انجام نشد
به گزارش اخذ ویزا، محمود دولت آبادی از دلایل سفر نکردن به آمریکا می گوید.
به گزارش خبرنگاران، این نویسنده در یادداشتی نوشته است: این سال دومین باری بود که نتوانستم به آمریکا سفر کنم؛ سفری غیررسمی و فقط به قصد دیداری با خانواده. منظورم دیداری دو - سه هفته ای بود با دخترم سارا، همسرش و نوه ام سرمه. ایشان نزدیک به چهار سال است که در نیویورک زندگی می کنند به سبب شغل همسر سارا. برای سفر در سال پیش همه چیز آماده شد و کارهای لازم انجام گرفت. نهایی ترین بخش، یعنی دریافت ویزا با سهولت در فرانکفورت حاصل شد و تا تاریخ پرواز کمتر از یک هفته باقی بود. باید آن مدت را در دوسلدورف بگذرانیم با همسرم و هنگام سفر از دوسلدورف پرواز کنیم به نیویورک. تدارک سفر از تهران دیده شده بود و ما روزها را می گذراندیم تا برسیم به نقطه حرکت که جمعه پیش رو بود. در چنین احوالی بود که خبر خوفناکی مرا در جای مبهوت و میخکوب کرد. یک فاجعه دیگر، و این بار در قلب اروپا: پاریس. تلویزیون گزارش لحظه به لحظه ای می داد از حمله به سالن کنسرت در مرکز پاریس. من تمام عمرم را در ایران گذرانیده ام؛ انقلاب اسلامی و داده های آن را آزموده ام، هشت سال جنگی ویرانگر را شاهد بوده ام، زیر موشک باران شهرهای کشورم تاب آورده و خانواده ام ـ فرزندانِ هنوز کوچک را به دندان کشانیده ام تا دستِ کم سلامت جسمی ایشان، و تا حدّ ممکن سلامت روانی ایشان را مصون نگه بدارم. همزمان شاهد جنگ ها و خونریزی ها در کشورهای همسایه بوده ام و از نظاره این میزان خشونت براستی به ستوه آمده و تحمّل کرده ام؛ سپس آن هم آتشباری بر شهر بغداد را نظاره کرده و کوشیده ام دچار مالیخولیا نشوم. سوریه، افغانستان، یمن، لیبی، و … را شاهد بوده ام. پیش از آن آتشباری های جنون آور، در سفری که به دعوت نمایشگاه کتاب فرانکفورت به آن کشور داشتم، در گفت وگو با خبرنگاری گفته بودم فجایعی که در کشور ما و منطقه خاورمیانه پی در پی رخ می دهند، منحصر به ما و فقط مشکل ما باقی نخواهد ماند. مشخصاً پیش بینی کرده بودم که ویرانی و خشونت گرایی مرز نمی شناسد؛ با وجود این وقتی پیش بینی هایم در مقابل چشمانم رخ می داد در قلب پاریس از شگفتی حیران و مبهوت مانده بودم و در لحظاتی بعد چنان و چندان دچار حسّ نکبت و نفرت از واقعیت موجود و حاکم بر دنیا شدم که بی اختیار و کاملاً واکنشی تصمیم به انصراف از سفر گرفتم و بیزار و نکبت زده به خانواده ام گفتم در چنین دنیای پر از نفرت، نفرتی سرگشوده چون یک دُمل چرکین، هیچ رغبتی به سفر و دید و بازدید خانواده ام حتّی ندارم. بنابراین تاریخ بازگشت را تغییر دادم، فردای روز رفتم فرودگاه، بازگشتم تهران تا در کنج اتاقم بنشینم ـ یعنی بتمرگم و به خستگی و دلمُردگی ام از این عالم ادامه بدهم و شاید با این باورکه خوشبختانه هنوز کرگدن نشده ام.
باری... زمان می گذرد و ما را با خود می برد؛ اما این گذرِ بی درنگِ زمان یک ویژگیِ آزموده شده هم با خود ـ بگویم در خودش دارد و آن فراموشی است. انسان در استقبال از رنج های تازه، رنج های گذشته را کم رنگ تر به یاد می آورد؛ و در این دنیاِ اصطلاحاً مالتیتود، رنج های نورسیده کم نیستند، از بمباران پیوسته و بی منطق مردم نابسامانِ یمن تا نابسامانی های گسترده مردم عراق و سوریه و جنوب شرق آسیا در میانمار و جنایات پیوسته علیه زنان و دختران در آفریقا و مکان های دیگر... بنابراین، بار دیگر با وجود این میزان از بار سنگین عواطف منفی بر روان خود، امسال بار دیگر به صرافت افتادم به آمریکا سفر کنم و خانواده ام را ببینم. دختر و داماد و نوه ام را. دخترم سارا در تهران رشته هنر و معماری را به خاتمه برده است و اکنون نیز در نیویورک هنر می خواند و مشغول به انجام رسانیدن خاتمه نامه اش است و در خصوص خاتمه نامه اش کار مشترکی هم با من و مادرش (مهرآذر) دارد انجام می دهد، کاری که در طرح او می باید در نیویورک خاتمه می گرفت با حضور مادر و پدرش، من. پس ایجاب می کرد به علاوه دیدار، برای فرجام یافتن پروژه سارا، من و مادرش در نیویورک باشیم. همزمان دعوتی از جانب انستیتو گوته در برلین داشتم برای خواندن داستانی تازه از کتاب تازه انتشار به نام بنی آدم. به نظر رسید که می توان خواندن و معرفی کتاب در برلن را قرار داد در راستا سفر به نیویورک. پس دعوتنامه به سفارت آمریکا در برلین فرستاده شد، بلیط ها در تهران تهیه شد و منتظر تاریخ حرکت در روز مشخّص و تنظیم یافته. بدیهی ست چنین تصمیمی حدود دو ماه پیش از انتخاب آقای دونالد ترامپ به ریاست جمهوری گرفته شده بود و من هم کم و بیش می دیدم مواجهه و مباحثات کاندیداها با یکدیگر را، و از شما چه پنهان شخصاً دوستدار آقای سندرز بودم! بدیهی ست هرچه زمان می گذشت موضوع انتخابات آمریکا در خانواده هایی هم به عنوان مثال بحث روز بود و شعارهای انتخاباتی بیشتر تبلیغاتی انگاشته می شد و باور به انجام شعارها چندان جدّی تصور نمی شد. البته شخصاً در مباحث شرکت نداشته ام، زیرا تقریباً تنها زندگی می کنم. اما زمزمه هایی شنیده می شد در باب دیوار کشیدن در مرز دو کشور مکزیک ـ آمریکا، و تهدیدات علیه بیگانگانِ زیستمند در آمریکا که آقای ترامپ با انتقاد از جنگ پرهزینه آمریکا علیه عراق آن را توجیه می کرد. حقیقت این که از این جهت با انتقاد از جنگ آمریکا علیه عراق و غیره حسّ موافقت داشتم. زیرا من اصولاً مخالف جنگ هستم و مهم ترین آرزویم همواره صلح بوده است. بنابراین بعد از انتخاب آقای ترامپ زمزمه ها بالا گرفت، بخصوص بعد از صدور فرمان های آقای ترامپ، و چون انتخاب و مراسم اسکار تقریباً در هم آمیخت متوجه واکنش های اعتراضی شدم از جانب تک و توک بازیگران فیلم فروشنده، ساخته اصغر فرهادی که به نظر می رسید قرار بوده در مراسم اسکار شرکت داشته باشند به مناسبت کاندیداتوری فیلم. البته شخصاً به امور سیاسی علاقه ویژه ندارم. اگرچه آنچه ما را سرِ دست گرفته و بازی می دهد چیزی بجز سیاست نیست. با وجود این منع و ممنوعیت ورود شهروندان چند کشور به آمریکا، از جمله منع ایرانیان توجه مرا برانگیخت و به دل گفتم این بار هم سفر انجام نمی شود! این که تبلیغ کنندگان حرفه ای چه واکنشی در قبال فرمان آقای ترامپ داشتند هیچ موضوع جالبی برای من نبوده و نیست... پس بدون توجه به غوغاهای تبلیغاتی در این و آن سوی، تصمیم به انصراف گرفتم از سفر. این ساده ترین تصمیم بود، اگرچه احتمال می رفت که به من و همسرم ویزا داده بشود. ممکن است این تصور پیش بیاید که چرا انصراف خود را رسانه ای نکرده ام؟ پاسخ این است که دعوت من رسمی نبود، که اگر هم می بود شخصاً واکنشی رفتار نمی کردم. چون هیچ رغبت به چرخیدن در مدار تبلیغات ندارم، سهل است که از آن بیزارم. شخصاً راغب بوده ام که میان نویسندگان و ارباب فرهنگ دو کشور، روابط محبت آمیز برقرار باشد و تداوم بیاید. زیرا براستی من و امثال من از طریق نویسندگان و ادبیات آمریکا با آن کشور و مردمانش آشنا شده ایم، همچنین به واسطه و برکت شخصیت هایی که تاریخ را توانستند تدارک ببینند و با تکیه بر باور مردم خود، به کسب استقلال برسند، در جنگ هایی که می رفت نقش ویرانگری در دنیا را به حد برساند تا آنجا که ماشین مرگ اختراع کرد ـ توانستند با دخالت خود، جهت تاریخ را تغییر بدهند و با کمال تأسف دچار غرور شدند و در دام یک جنگ استعماری هم دچار آمدند در ویتنام و سپس در عراق و به انجام کودتایی در ایران هم اقدام کردند. در هر حال آبراهام لینکلن از یاد هیچ آزاده ای نخواهد رفت، از آن که اراده معطوف به آزادی آن انسانِ درخشان تاریخ آمریکا بود که ننگ برده داری را که پدرخوانده استعمار و سپس فاشیسم شمرده می شود، از دامن دنیا زدود و شخصاً همواره از این که همنوع چنان انسانی هستم می توانم به خود ببالم و فکر کنم کشور مهّمی چون آمریکا حتماً بنا ندارد یک بار دیگر آبراهام لینکلن گرامی را ترور کند! فکری که با وقایع اخیر در ذهن من جرقه زد. ذهن است دیگر، و خودش مفاهیمی را بازآفرینی می کند! اما با توجه به فرمان های صادره از جانب رئیس جمهور منتخب آمریکا، لحظه ای هم این عبارت مصطلح در زبان فارسی به ذهن آمد که صلاح مملکت خویش خسروان دانند!. بله، معمولاً پادشاهان فرمان ـ حکم صادر می کردند در باید ـ نباید امور. این حکم ـ فرمان ـ دستور در فرهنگ سیاسی ما ایرانیان جای خاصّی دارد، مثلاً اصطلاح می شود حکم نادری منسوب به نادرشاه افشار که فرزند خودش را تابع چنان حکمی که صادر کرد، گور کردند و با همچنان حکمی صدها-هزاران هندو را گردن زدند، یا حکم ناصری، منسوب به ناصرالدین شاه قاجار که تابع آن، وزیر مهم و محبوب میهن ما ایران را در حمام رگ زدند. یا حتی سند قبول مشروطه که با تمکین شاه، ناشی از ضعف و ذلت او نوشته شد هم از جانب مظفرالدین قاجار (جانشین ناصرالدین شاه) با عنوان فرمان مشروطیت توشیح قبول شد از جانب پادشاهی که جز جقّه و سبیل های قجری اش چیزی از پادشاهی نداشت و بعد از توشیح هم ریق رحمت را سر کشید! بنابراین ما ایرانیان با توجه به سلسله های پادشاهیِ خُرد و کلان خود، درک روشنی از مفهوم فرمان داریم؛ اما به نظام های سیاسی ما استبداد آسیایی گفته شده بود از جانب جامعه شناسان و اهل نظر مغرب زمین. در حالی که غرب و عمدتاً امریکای بزرگ مهد دموکراسی نامیده شده است و ما هم کم و بیش با ظاهر آن آشنا هستیم و اقلاً صورت آن را باور داریم. به همین جهت وقتی حقوق جمع کثیری از مردم ایالات متحده در مقوله بیمه همگانی با فرمان رییس جمهور ترامپ زیر ضرب قرار گرفت، به نظرم رسید چنان فرمانی نمی تواند به اجرا درآید، زیرا در نظام دموکراسی منطقاً تصمیم های مهم از نظر جمع برگزیدگان باید بگذرد و اشتباه نکرده بودم، چون خیلی زود مجلس کنندگان پاسخ داد و نفی بیمه ممکن نشد. در گفت وگوی اخیرم با دیت سایت هم به این موضوع اراده جمعی اشاره کرده ام. فرمان ها در امور دیگر ـ مثل نفی برجام، نفی ورود ملت ها به آمریکا ـ هم در همین ساختار قابل فهم است؛ چنانچه دیدیم دوایر قضایی ایالات متحده ممانعت از ورود تبعه های ملل دیگر را خلاف قانون اساسی کشور دانسته است. به این ترتیب در جامعه دموکراسی لابد اراده جمعی می باید عمل کند و نه فقط قدرت فرد ـ مگر در موارد استثنایی و خاصّ. اما در هر صورت شخص اوّل کشوری بزرگ و مهم چون ایالات متحده آمریکا، رفتار و گفتارش به همان نسبت اهمیت کشورش مهم است و در سراسر دنیا تأثیر خود را دارد، نیز واکنش های خاصّ خود در میان جوامع و ملل دیگر، و آن رفتار و گفتارها سبب قضاوت هایی می شود که ای بسا بسیاری از مردمان آمریکا چنان قضاوت هایی نسبت به خود را نپسندند، از جمله در جامعه ما. در کشور ایران رفتار و گفتارهای اقای ترامپ، اگر کماکان خصمانه باشد، با وجود تزهای تندروانه اش، می تواند موجب تأثیرات بسیار منفی باشد. نخست آن که تمام هواخواهان دموکراسی را خوار و بی مقدار می کند. حقوق بشر و آزادی بیان که معمولاً از غرب ساطع می شود این جا به سخره گرفته خواهد شد، سانسور کماکان برقرار باقی خواهد ماند تابع اصالت فرمان، و چون قواعد مذاکره نسبت به مقوله برجام نادیده گرفته شود اصل معیارهای بین المللی از سکّه خواهد افتاد و این کمکی به اصل تفاهم ممکن نمی کند ـ و چون تیغ اصالت فرمان از رو بسته شود، آن بیماری خطرناک، یعنی شوونیسم- ناسیونالیسم و تعصّبات دیرینه دامن گستر خواهد شد ـ یعنی همان هویت جویی و نیایابی که بعد از طرح اصل دنیای شدن از خواب صدها ساله سر برآورده و باعث مشقّت روزافزون شده است، این بار یدکی خودش، یعنی ناسیونال ـ شوونیزم را هم در خود خواهد آمیخت و بازگشت به ریشه های نیاکانی به جوامع تحمیل خواهد شد و حالا دیگر شورتر از هر نمک، تلخی مرگبار به بار خواهد آورد. تهییج حسّ ناسیونال شوونیستی مایه خیر و برکت برای هیچ ملّتی نبوده و نیست، زیرا بجز کینه و نفرت میوه ای به بار نیاورده و نمی آورد این بیگانه ستیزی شوونیستی. چنانچه همه شاهدند، نفرت دینی پسااستعماری چه نفرت و نکبتی را بر بشریّت مسلط کرده است و روز از پی روز بجز شرارت و جنایت چیزی از خود بجا نگذاشته است و چنان نفرتی قادر است خودش را با هرچه در پیرامونش به نابودی بکشاند ـ و در این میان هرکه بامش بیش، برفش بیشتر یعنی این که هر دولت و هر کشوری که توانایی و عظمت و قدرتش بیشتر است، مسئولیتش هم سنگین تر است و انتظار دنیایان هم از چنان دولت هایی بیشتر است و اینجا ایالات متحده آمریکا در چنین مقامی قرار می گیرد، بام بیشتر و برف بیشتر.
اما بگذارید با یک شوخی به این مقاله خاتمه بدهم:
جناب دونالد ترامپ، شخص باید مجنون باشد که تخت پادشاهی فرماندهی دونالد ترامپ را با صندلی پردردسر ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا عوض کند.
واقعاً اگر شخص دیگری در موقعیت دونالد ترامپ بود این جاها را عوض می کرد؟!
نمی دانم!
محمود دولت آبادی
پانزدهم فروردین 1396 تهران
پی نوشت: این یادداشت به درخواست نشریه آمریکایی Asymptote نوشته و در این نشریه منتشر شده است.
منبع: خبرگزاری ایسنا