رمزگشایی از قلعه ارباب گشتاسب در خانی آباد شمالی - اخذ ویزا

به گزارش همشهری، در محله ای که حالا خانه های چندطبقه کوچک و بزرگش همانند حلقه های زنجیر به یکدیگر متصل شده اند و در کوچه و پس کوچه ها خودنمایی می نمایند، هویت کهن آن پنهان شده است. جای محدوده های تاریخی مثل قلعه ارباب گشتاسب در محله خالی است و در حالی که حتی عکس دقیقی از این قلعه در دسترس نیست، اما هنوز در یاد بعضی ساکنان بومی محله جا خوش نموده است.

در روزگار قدیم، مهم ترین پایگاه محله خانی آباد شمالی قلعه ارباب گشتاسب بود. ارباب گشتاسب، اصالت زرتشتی داشت و زرتشتیان بسیاری هم در این قلعه زندگی می کردند. معماری قلعه خاص بود و جلوه زیبایی به محل داده بود. ساختمان آن از خشت و گل درست شده بود و حدود 20 تا 25 اتاق تودرتو برای سکونت خانواده ها در آن تعبیه شده بود.

بافت روستا و اراضی خانی آباد قدیم-دوران قاجار

استفاده از یخ به جای یخچال

پیشه و حرفه اصلی ساکنان این قلعه دامداری بود و به وسیله فروش شیر گاو و گوسفند امرار معاش می کردند. درون قلعه ارباب گشتاسب، چند پیرمرد و پیرزن زندگی می کردند و شیر جمع آوری شده را با گاری از جاده خاکی به شهر می بردند.

در محله خانی آبادنو، جاده آسفالت و مناسبی وجود نداشت. حاشیه جاده های خاکی محله هم پر بود از درختان سایه گستر و میوه. فروشگاه یا مغازه ای هم در این محدوده وجود نداشت و فقط یک دکه کوچک در محله محمدآباد، انتهای خانی آباد شمالی، وجود داشت. آن روز ها خانواده ها وسایل خنک نماینده نداشتند تا از فاسد شدن موادغذایی جلوگیری نمایند و با گذاشتن یخ روی موادغذایی، آن ها را از فاسد شدن دور نگه می داشتند.

فرهنگ مشارکت بین همسایه های روزگار قلعه ارباب گشتاسب

حدود دهه 50، ساکنان قلعه ارباب گشتاسب انگشت شمار و محدود بودند. به همین علت، رابطه نزدیکی با یکدیگر داشتند و با مسائل کنار می آمدند. آن ها همه روزه از حال هم باخبر بودند و اگر مسئله ای برای کسی پیش می آمد، با همکاری آن را برطرف می کردند.

داخل قلعه ارباب گشتاسب، تلمبه خانه ای وجود داشت که آب مورد احتیاج ساکنان را به وسیله چاه تأمین می کرد. ضمن اینکه اهالی برای استحمام و شست وشوی خود از خزینه زغالی قلعه که یک روز مختص بانوان و روز دیگر ویژه آقایان بود استفاده می کردند.

روشن کردن کوره زغالی خزینه هم حکایتی شنیدنی دارد.

هریک از اهالی به قید قرعه و نوبتی مسئولیت خرید زغال و راه اندازی کوره را برعهده داشتند. فردی که مسئول روشن کردن کوره می شد، اجازه نداشت پیش از بیرون آمدن بقیه از حمام، کار خود را رها کند. افراد برای انجام این کار مزد نمی گرفتند و فرهنگ مشارکت در انجام امور محله، از همان ایام در میان اهالی وجود داشت.

بقایای یک قلعه در حاشیه خیابان میثاق منطقه19-خرداد 1390

امرار معاش با فروش محصولات مزارع

در انتهای بوستان 22 بهمن فعلی، حوضچه آب قلعه ارباب گشتاسب قرار داشت که به وسیله آن، آب زلال و شفافی راهی مزارع و باغ های اطراف می شد. خانواده های ساکن در قلعه هم برای شست وشوی ظروف و وسایل خانگی خود از این آب استفاده می کردند.

شهروندان سال ها از برق شهری محروم بودند. ارباب گشتاسب برای خدمت به ساکنان قلعه، موتورخانه ای راه اندازی کرد تا برق منازل مسکونی قلعه تأمین گردد و مسائل شهروندان کمتر گردد. همین اخلاق و خصوصیات ارباب در حل مسائل باعث شده بود تا در میان مردم از محبوبیت و خوشنامی برخوردار باشد.

هر دوره زمانی از تاریخچه شکل گیری محله خانی آباد شمالی جای صحبت دارد. اولین ساکنان این محله را زرتشتی ها و یزدی ها مهاجر تشکیل می دادند که در قلعه ارباب گشتاسب زندگی می کردند.

زمین های این محدوده بسیار حاصلخیز بود و کشاورزی در آن ها رونق داشت. کشاورزان محصولاتی همانند بادمجان، گوجه، هندوانه و خربزه در مزارع می کاشتند که قسمتی از آن صرف مصرف خودشان می شد و مابقی را هم با گاری و درشکه به شهر می بردند تا با فروش آن ها امرار معاش نمایند.

چطور قلعه گشتاسب قلعه اسفندیاری شد؟

قدیمی های محله می گویند ارباب گرشاسب شاگرد جوانی به نام احمد اسفندیاری داشت که به او بسیار علاقه مند بود. بعد از فوتش، به خاطر اینکه خانواده و بستگانی نداشت، همه زمین هایش را به اسفندیاری داد و از آن موقع به بعد، این محدوده به قلعه اسفندیاری معروفیت یافت.

فقر رعایا و کمبود امکانات در این محله دیده می شد، اما افراد خیری وجود داشتند که تلاششان بر برطرف مسائل مالی مردم متمرکز بود. حتی اولین جاده این محله هم برای اتصال خانی آبادنو به نازی آباد با پیگیری و به وسیله همین افراد ساخته و آسفالت شد.