هر 150 سال یک زلزله بزرگ در تهران رخ می دهد؟ ، زمان زلزله بعدی مرکز معلوم است؟ ، خطر بالای وقوع سونامی در یک نقطه از ایران - اخذ ویزا

به گزارش خبرنگاران، ایران به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ- هیمالیا همیشه از زلزله خیزی بالایی در طول تاریخ برخوردار بوده است. به گونه ای که بخش های مختلف کشور به وسیله زمین لرزه های ویرانگر متعددی تخریب شده و این پدیده طبیعی به عنوان مهم ترین مخاطره طبیعی کشور محسوب می گردد.

گسیختگی در پوسته جامد زمین که به دلیل جنبش های برشی در دو سوی گسل ها روی می دهد، عامل اصل بروز زمین لرزه است و تنش های فشاری موجود در ایران ناشی از بازشدگی دریای سرخ و حرکت ورقه آفریقا -عربستان در راستای شمال-شمال خاوری و حرکت ورقه هند در راستای شمال-شمال باختری موجب فراوانی زمین لرزه ها در ایران شده است.

آنالیز های صورت گرفته حکایت از وجود 120 گسل فعال در کشور دارد و رخدادهای لرزه ای در ایران ناشی از فعالیت بعضی از گسل های فعال ایران هستند که در قسمت بالایی پوسته قرار دارند.

به اعتقاد دکتر فرخ ندیم، محقق حوزه زلزله شناسی، مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا از فلات ایران در زیر رشته کوه های زاگرس در غرب ایران و در امتداد دریای عمان در جنوب ایران می گذرد. علاوه بر این گسل بزرگ، بسیاری از گسل های فعال دیگر در فلات ایران وجود دارند که می توانند زمین لرزه ایجاد نمایند.

دکتر فرخ ندیم، مدیر فنی مؤسسه ژئوتکنیک نروژ (NGI) است. زمینه های عمده کاری او مربوط به ارزیابی ریسک و تجزیه و تحلیل قابلیت اطمینان، طراحی پی های دریایی و فراساحلی، خطرات زمینی در خشکی و دریا (لغزش زمین، زلزله و سونامی) و مهندسی زلزله ژئوتکنیکی است.

دکتر ندیم سابقه ای طولانی در تحقیقات، مشاوره و تدریس در دانشگاه و بعلاوه سابقه رهبری و مدیریت در پروژه های مشاوره و پژوهشی در حوزه زلزله را در کارنامه خود دارد. وی از سال 2003 تا 2012 مدیر مرکز بین المللی مخاطرات زمین (ICG)؛ یکی از اولین مراکز متعالی در نروژ بود.

دکتر ندیم در حال حاضر به عنوان مدیر پروژه در پروژه بزرگ صنعتی مشترک در خصوص قابلیت اطمینان روش های محاسبه ستون محوری برای طراحی فراساحلی فعالیت می نماید که به وسیله مؤسسه ژئوتکنیک نروژ با همکاری دانشگاه وسترن استرالیا در حال انجام است.

دکتر ندیم تا به امروز در بیش از 160 مقاله علمی، پژوهشگر یا نویسنده بوده است. گفتگوی زیر با وی را می خوانید.

چرا فلات ایران از نظر لرزه خیزی فعال است؟

زمین لرزه ها به دلیل حرکت ناگهانی گسل های سنگ کره یا لیتوسفر زمین رخ می دهد که خارجی ترین پوسته سفت و سخت این سیاره (پوسته و گوشته بالایی) است. لیتوسفر از هفت یا هشت صفحه اصلی و چندین صفحه فرعی یا پلاکت تشکیل شده است. زمین لرزه های بزرگ، فعالیت های آتشفشانی، شکل گیری کوه و تشکیل درازگودال ها در امتداد مرزهای این صفحات یا گسل ها رخ می دهند. حرکت نسبی این صفحات به طور معمول از صفر تا 10 سانتی متر در سال متغیر است.

مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا از فلات ایران در زیر رشته کوه های زاگرس در غرب ایران و در امتداد دریای عمان در جنوب ایران می گذرد. علاوه بر این گسل بزرگ، بسیاری از گسل های فعال دیگر در فلات ایران وجود دارند که می توانند زمین لرزه ایجاد نمایند.

حرکات نسبی ناگهانی در امتداد این گسل ها دلیل فعالیت بالای زلزله در ایران است.

دلیل رخ دادن فوج لرزه ای در بخش های مختلفی از کشور مانند هرمزگان و کرمانشاه چیست؟

همانطور که در بالا ذکر شد، دلیل فعالیت لرزه ای، حرکت نسبی بین صفحات تکتونیکی در دو طرف گسل است. کرمانشاه و هرمزگان هر دو درست در بالای مرز صفحه بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا قرار دارند. صفحه عربستان نسبت به صفحه اوراسیا با سرعت 1.5 تا 2 سانتی متر در سال به سمت شمال حرکت می نماید. دلیل وقوع فوج لرزه ای در کرمانشاه و هرمزگان همین است.

آیا دوره بازگشت زلزله مبنای علمی دارد؟ چقدر این گفته که تهران هر 150 سال یک زلزله بزرگ را تجربه می نماید، صحیح است؟

دوره بازگشت یک زلزله بر روی یک گسل مشخص دارای پایه علمی است. این امر به قدرت اصطکاک خط اتصال گسل، سرعت حرکت بین صفحات در دو طرف گسل و سفتی سنگ پایه در اطراف گسل ها مربوط می گردد. با این حال، این دوره بازگشت (به عنوان مثال 150 سال برای تهران) یک اندازه میانه برآمده در طول هزاران سال است. زمان بین دو زلزله بزرگ در تهران می تواند بین 50 تا 500 سال متغیر باشد و هیچ کس نمی تواند پیش بینی کند که زلزله بزرگ بعدی در تهران چه زمانی ممکن است رخ دهد.

ایران چه اندازه از مخاطرات سونامی متاثر است؟

تنها قسمتی از ایران که خطر سونامی بالایی دارد، قسمت جنوب شرقی ایران، در امتداد دریای عمان و نزدیک به مرز پاکستان است. این منطقه موسوم به منطقه فرورانش مکران (مجددا بخشی از مرز بین صفحه عربستان و صفحه اوراسیا) است که می تواند زمین لرزه های بزرگی با مرکزیت دریای عمان ایجاد کند که به نوبه خود می تواند موجب یک سونامی بزرگ گردد. در سال 1945، یک زلزله 8.1 ریشتری در منطقه فرورانش مکران، یک سونامی ایجاد کرد که کشورهای شمال غربی اقیانوس هند را تحت تاثیر قرار داد.

آیا سواحل ایران در دریای خزر متاثر از سونامی است؟

سونامی می تواند ناشی از زمین لرزه های بزرگی باشد که مرکز آنها در دریا (90 درصد از سونامی ها) یا رانش های بزرگ زیردریایی (10 درصد از سونامی ها) است. نواحی ساحلی دریای خزر در ایران در معرض سونامی های ناشی از زلزله نیستند. با این حال، بعضی از منطقه ها ممکن است در معرض سونامی ناشی از رانش زمین زیر دریا قرار گیرند.

این نوع سونامی ها بسیار محدود به یک محل هستند و منطقه وسیعی را در امتداد خط ساحلی تحت تأثیر قرار نمی دهند.

آیا خشکسالی ها و فرونشست ها اثری در شکست گسل ها دارند؟

خیر. خشکسالی و فرونشست، لایه های بالایی خاک (تا چند صد متر) را تحت تأثیر قرار می دهد. در حالی که حرکات گسلی که باعث زلزله می گردد، بسیار عمیق تر (5 - 6 کیلومتر تا 50 - 60 کیلومتر زیر سطح زمین) رخ می دهد.

پیش نشانگرهای زلزله تا چه اندازه می تواند در مدیریت بحران مؤثر باشد؟

با سطح دانشی که امروزه داریم، نمی توان زمان وقوع زلزله را از پیش نشانگرها پیش بینی کرد. مبنای مدیریت بلایا بر پیش نشانگرهای زلزله نه تنها مؤثر نیست، بلکه می تواند بسیار خطرناک باشد و به جای کاهش خطر، آن را افزایش دهد.