نقشه تحریمی آمریکا برای پرواز 752 - اخذ ویزا

شاکری تاکید دارد که اظهارات مقامات غربی اعم از آمریکا و انگلستان و… حکایت از این دارد که درصدد هستند روی حادثه هواپیمای اوکراین یک پفراینده لاکربی سوار نمایند، چراکه در لاکربی نیز بحثی پیرامون مسائل فنی و ابعاد آن حادثه صورت نمی گرفت و تنها دو کلیدواژه پرتکرار مبنای آن نظام تحریمی جدید و سنگین شد: مسئولیت پذیری و احتیاج به تحقیقات مستقل بین المللی! بر همین اساس شاکری معتقد است فرقی ندارد که ابعاد آنالیز ها چه باشد و در صداقت مساله شکی نباشد، فقط کافی است ایران را در سراشیبی همین دو کلیدواژه قرار دهند. کمااینکه در گذشته و در پفراینده هسته ای نیز ما با چنین تجربه ای روبرو بودیم و اگرچه صادقانه برنامه هسته ای خود را در معرض آنالیز ها قرار دادیم، ولی سال هاست که به همین بهانه با تحریم ها و بهانه تراشی های طرف غربی دست و پنجه نرم می کنیم. این کارشناس مسائل مالی به همین دلیل به چرخش مشهود مواضع حتی اوکراینی ها و از سوی دیگر استقبال غیرقابل انکار طرف آمریکایی از اعتراضات در ایران اشاره دارد؛ اعتراضاتی که گستره تعداد و جغرافیای آدم های شرکت نماینده در آن بسیار محدود بوده و حتی با اعتراضات آبان ماه نیز قابل مقایسه نیست، ولی به سرعت مورد حمایت ایالات متحده قرار می گیرد، تا آنجا که رئیس جمهور آمریکا به فارسی توئیت می نماید و به عبارتی ایالات متحده از تمامی شبکه های خود برای دمیدن در این اعتراضات بهره می گیرد. به تعبیر شاکری، برای طرف غربی در حال حاضر تفاوتی ندارد که یک نفر معترض باشد یا صد نفر یا هزار نفر؛ مهم این است که کمپین اعتراض علیه حاکمیت ایران را زنده نگه دارد و ایران را آشفته نشان دهد تا محملی برای بی سابقه ترین تحریم ها فراهم آید؛ تحریم هایی متفاوت و بی سابقه که در صورت وقوع تا مدت ها مردم را درگیر خواهد نمود. شاکری تاکید دارد تنها راهی که برای مقابله با این توطئه و تحریم ها می شناسم، به معنای واقعی کلمه وحدت و فرستادن پالس یکسان از کل مجموعه حاکمیت اعم از دولت، سپاه، مجلس و همه جا و همه نهادها و افراد در این زمینه به طرف خارجی است تا طرف خارجی بداند خللی در روایت وجود ندارد که بتواند روی آن خلل سوار شود.آنچه در ادامه می آید، مشروح گفتگوی روزنامه فرهیختگان با مجید شاکری، پژوهشگر و کارشناس مسائل مالی در این زمینه است.

اگر موافق هستید بحث را از تفاوت های فاحش حادثه اندوهبار پرواز 752 هواپیمایی اوکراین با ماجرای لاکربی شروع کنیم و اینکه چرا با وجود این تفاوت های آشکار و غیرقابل قیاس بودن، آمریکا در کوشش است از این حادثه پفراینده لاکربی دیگری بسازد.

-لاکربی یک پفراینده بمب گذاری در هواپیمایی پان امریکن است که روی اسکاتلند اتفاق افتاده است. بعد از آن آمریکایی ها معتقد بودند افراد سرویس اطلاعاتی لیبی این کار را انجام دادند و لیبی ها ابتدا نپذیرفتند و فرایند طولانی ای طی شد. در این فرآیند آمریکایی ها نه تنها لیبی را تحریم، بلکه به آنجا حمله هوایی کردند و حتی در آن حمله دختر قذافی هم کشته شد و صدمات بسیاری به قذافی زدند. این پفراینده حادثه بوئینگ 737 اوکراین هیچ وقت نمی تواند همانند لاکربی باشد، چون به وضوح می دانیم که این حادثه قطعاً از جانب ایران عمدی نبوده است. این حادثه از جانب ایران نه تنها عمدی نبوده و به جای اینکه مسئولیت موضوع پذیرفته نشود، به صورت مسئولانه ای ظرف 72 ساعت بیانیه داده شده و مسئول موضوع، خود را مقصر دانسته است. تا آنجا که سردار حاجی زاده خود به شخصه صحبت کردند و تمام مسئولیت کار را پذیرفتند، بنابر این به هیچ وجه نمی شود این حادثه با اقدامی تروریستی همچون لاکربی همسان خوانده شود و برای ما عواقبی داشته باشد. واقعیت این است که حتی درباره پفراینده لاکربی هم هنوز نمی دانیم آن ادعاهای اجرا شده تا چه حد صحت دارد و آیا مأمور سرویس امنیتی لیبی بودند که در داخل هواپیمای پان امریکن بمب را گذاشتند و اینکه حتی چطور منفجر شده؛ هنوز سوالات فنی وجود دارد. مهم آن تکیه کلام هایی است که طرف آمریکایی در پفراینده لاکربی بر آن سوار شد که روایت دقیق و فنی موضوع هم نبود، بلکه دو تاکید بود: یک اینکه عدم مسئولیت پذیری در این موضوع بوده و دوم اینکه احتیاج به تحقیقات مستقل بین المللی در این زمینه وجود دارد! این تأکیدات کاملاً خارج از این است که اساساً این پفراینده چه بوده یا نبوده است. از این رو امروز هم نباید ما نگاه کنیم که ابعاد پفراینده روشن است و این پفراینده مسئله ای را برای ما نمی تواند به وجود آورد. روی آن چیزهایی که ما محکمات پفراینده می دانیم، مسئله ای ایجاد نمی نماید، اما روی هر جای خالی که در روایت وجود دارد، می تواند مشکل ایجاد شود.

منظور از این مشکل چیست؟ در واقع منظور شما از مشکل این است که محملی برای بهانه تراشی طرف مقابل ایجاد کند؟

-بله، این مشکل می تواند از این جهت باشد که طرف خارجی مدعی شود ما هنوز مسئولیت پذیری کافی را ندیده ایم یا از این حیث باشد که بگوید ما خواهان تحقیقات مستقل بین المللی در این زمینه هستیم. آن موقع ما خیلی راحت نمی توانیم بگوییم آماده تحقیقات مستقل بین المللی هستیم. نه به این دلیل که پفراینده ابهامی دارد یا قصدی برای پنهان کاری داریم، از این جهت که موضوع به سیستم پدافندی ما بازمی شود و بدیهی است که نمی توانیم اعتماد کنیم که تحقیقات از سیستم پدافندی ما اساساً برای این موضوع است یا برای موضوع دیگری. پس فارغ از اینکه در واقعیت چه اتفاقی افتاده است، به عبارتی شما حتی اگر یک طیف را در نظر بگیرید که در یک سر آن آمریکا کاملاً مقصر این حادثه باشد و یک طرف دیگر حتی به فرض اینکه ثابت شود این حادثه در اثر یک سانحه داخل هواپیما بوده است؛ فارغ از اینکه کدام یک از روایات درست است، آنها سعی می نمایند روایت خود را روی این موضوع سوار نمایند.

غیر از مساله فنی چه چیزی اهمیت دارد؟

-مهم این است که دو کلیدواژه یعنی احتیاجمندی به تحقیقات مستقل بین المللی و لزوم مسئولیت پذیری کامل را بتوانند با هم فعال نمایند. شما شاهد بودید که دوشنبه شب انگلیسی ها بیانیه ای صادر کردند و در این بیانیه اشاره کردند با توجه به جو موجود به دنبال این هستیم که شبیه قانون ماگنیتسکی آمریکا یک قانون با همکاری آمریکا و کانادا بنویسیم و از آن استفاده کنیم تا براساس این واقعه، یک ساختار تحریمی جدید را بسازیم که در صورتی که از برجام بخواهیم خارج شویم، ساختار تحریمی بعدی آن را به صورت به روزشده دارا باشیم.

یعنی بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه که روز گذشته نیز زمزمه هایی درخصوص آن انجام شد؟

-بله، به عبارتی شما یک پفراینده ای از این موضوع خواهید دید که دائماً به خاطر اینکه به ادعای آنها به اندازه کافی مسئولانه رفتار نکردید و به خاطر اینکه اجازه تحقیقات مستقل بین المللی را ندادید، دائماً در صندلی متهمی خواهید بود که مرتب باید دفاع کنید که من کاری ننموده ام! چقدر این موضوع به پفراینده هسته ای ما شباهت دارد؛ اینکه ایران دائماً به دنبال این بود که بگوید کل این پفراینده همین است و خود را اثبات می کرد و دوباره سوالات جدیدی مطرح می شد. به لحاظ تحریمی حداقل این موضوع وجود دارد که پفراینده لاکربی فارغ از اینکه چه اتفاقی در آن اتفاق افتاده بود، یک ساختار جدید تحریمی بود؛ یعنی مساله تنها با لیبی طرف بودن نیست، بلکه ادبیات جدید تحریمی بود و کاملاً آمریکایی ها دارند به این سمت می فرایند که روی حادثه هواپیمایی اوکراین، یک پفراینده لاکربی سوار نمایند.

حتی تأکیدات لحظه اولی مقامات آمریکایی ازجمله ترامپ نیز بر گزاره غیرتعمدی بودن این حادثه تاکید داشت. با این وصف چطور این احتمال وجود دارد که جوسازی های بین المللی را بر متهم کردن ایران نسبت به این حادثه تغییر دهند؟

-باید اظهارنظرهای مقامات اوکراینی را که کشوری به مراتب بی اهمیت تر در این پفراینده است، به شما یادآوری کنم. اوکراین در روز اول در سایت سفارت خود بیانیه گذاشت و گفت علت این سقوط، سانحه بوده است. امروز نه تنها آن بیانیه را حذف نموده که در گفت وگو با نیویورک تایمز مدعی شده است که اگر ترس ایرانی ها از لغو شدن پروازهای بین المللی نبود، ایرانی ها به ما اصلاً ویزا نمی دادند! این چرخش مشهود اوکراینی ها تنها چهار روز طول کشیده است. از این رو باید کاملاً منتظر چرخش راستا آمریکایی ها باشید و علاوه بر آن کانادایی ها و انگلیسی ها نیز اینچنین رفتار می نمایند. تا آنجا که همین حالا دو کلیدواژه مسئولیت پذیری و به خصوص احتیاج به تحقیقات مستقل بین المللی در مصاحبه آقای بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس وجود دارد. روز دوشنبه به صراحت این مساله را گفته و از این رو مشهود است که یک پفراینده لاکربی سازی برای ایران درحال انجام است.

چطور چنین ادعایی در سطح بین المللی امکان پیشبرد دارد؟

-این موضوع دو سوخت مهم دارد که یکی سوخت افکار عمومی خارجی و یکی سوخت افکار عمومی داخلی است. سوخت افکار عمومی خارجی این موضوع، همین زنده نگه داشتن پفراینده و دمیدن در آن به لحاظ افکار عمومی است، که شکل مشهود آن را نخست وزیر کانادا در قالب همدردی با کشته شدگان به صورت رسانه ای توأم با یک گستره رسانه ای و شوآف بالا انجام می دهد. این به این معنی نیست که همدردی با خانواده های کشته شدگان کار اشتباهی است. حتی به نظر من با وجود اینکه ما در کانادا سفارت نداریم، باید از آنجاکه اینها تعلقی به خانواده های ایرانی دارند، سعی کنیم راهی برای همدردی با آنها پیدا کنیم.

یک بخش دیگر این موضوع بخش داخلی است. این بخش داخلی دو قسمت دارد؛ یکی خوراکی است که بابت این موضوع برای بخش خارجی ایجاد می شود. شما ببینید که درحال حاضر با وجود اینکه گستره تعداد و جغرافیای آدم های شرکت نماینده در اعتراضات چند روز گذشته واقعاً قابل مقایسه با اعتراضات آبان ماه یا دی ماه سال 96 نیست؛ اما به سرعت طرف آمریکایی نه تنها پشت این موضوع آمده، بلکه از لحظه اول حمایت نموده است و توئیت فارسی هم می زند. فرقی هم برای او ندارد در تهران یک نفر معترض بیرون بیاید یا صدنفر بیرون بیایند یا هزار نفر. مهم این است که این کمپین زنده بماند تا راستا حقوقی در آن سو ادامه یابد. از طرف دیگر با توجه به اشاره ای که شده مبنی بر اینکه ساختار ماگنیتسکی در روابط کانادا، آمریکا و انگلیس با ایران انجام دهیم و این ساختار مبتنی بر پشتیبانی سوت زن های داخلی است، حالا این سوت علیه چه چیزی باشد و منظور از فساد و حقوق بشر چیست، اهمیتی ندارد و تفسیر آن در اختیار سیاستگذار آمریکایی است. مهم این است که از این استفاده شود و این سوت زن باید داخلی باشد. پس باید حداقلی از پذیرش و دوقطبی سازی را در داخل بکنید تا سوت زنی در داخل بدون نگرانی از تبعات اجتماعی سوت زدن برای طرف آمریکایی این کار را در داخل انجام دهد، به صورتی که نگران تبعات اجتماعی نباشد. به همین خاطر آمریکا احتیاجمند این است که به شدت بر دوقطبی بعد از هواپیماها بدمد؛ فارغ از اینکه یک نفر اعتراض می نماید یا صد نفر یا هزار نفر.

در شرایط فعلی کشور، با توجه به اینکه در حال حاضر هم ایران تحت سنگین ترین تحریم های آمریکاست، آیا آنها قادر خواهند بود که تحریم های جدیدی را بر ما حمل نمایند؟

-بله، می توانند. با وجود اینکه سوخت تحریم ها در ایران تمام شده و من هم با این مساله هم عقیده هستم، اما می خواهم این جمله را تکمیل کنم که سوخت تحریم های پایدار در ایران تمام شده است. یعنی تحریم های دیگری وجود دارند که آمریکایی ها می توانند اعمال نمایند؛ اما اینها تحریم هایی هستند که اولاً هزینه اعمال آن برای آمریکایی ها بالاست و دوم اینکه پایداری این اعمال محل شک است، یعنی معلوم نیست در بلندمدت گزش این تحریم ها باقی بماند. به عبارتی چون یک بار می توانند این را اعمال نمایند، باید خیلی فکر نمایند. آمریکایی ها واقعاً در این راستا احتیاج به اعتراضات داخلی دارند. یکی از علل اینکه کل شبکه شان را پشت این موضوع آوردند؛ حتی شخص رئیس جمهور آمریکا توئیت فارسی می زند، همین است، مع الاسف فردا روز که ایران تحریم شود، همان کسانی که امروز در اعتراضات بودند حاکمیت را مقصر خواهند دانست! باید توجه داشت که خیلی تهدید بزرگی است.

به فرض پیش آمدن چنین بحرانی در کوتاه مدت قادر به برون رفت از آن خواهیم بود؟ به نظر شما راه مقابله و درگیر نشدن با این بحران جدید چیست؟

-تصور می کنم اگر دست فرمان را تغییر ندهیم مدت طولانی درگیر خواهیم بود. تنها راهی که برای مقابله با آن می شناسم به معنای واقعی کلمه وحدت و فرستادن پالس یکسان از کل مجموعه حاکمیت اعم از دولت، سپاه، مجلس و همه جا و همه نهادها و افراد در این زمینه به طرف خارجی است تا طرف خارجی بداند خللی در روایت وجود ندارد که بتواند روی آن خلل سوار شود. مع الاسف صحبت های امروز رئیس جمهور به ما نشان داد احتمالاً این امید ما خیلی قوی نخواهد بود.

در بحث تحریم ها همواره گفته می شد که تحریم ها بازه زمانی دارند و در صورت مقاومت، با توجه به تاریخ انقضای تحریم ها، تحریم خود به خود بی اثر خواهد شد. با توجه به حجم سنگین تحریم ها چطور این موضوع می تواند نوع جدیدی از تحریم را علیه ایران وضع کند؟

-اینها تحریم هایی هستند که از قضا طی زمان بی اثر می شوند و در زمان کوتاه تری هم بی اثر می شوند. از طرف دیگر برعکس اعمال تحریم های قبلی که برای آمریکایی ها سود مستقیم مالی داشت که این سود هم سود ناشی از جرایم بود و هم سود ناشی از جایگزینی نفت خود با نفت ایران بود، این تحریم جدیدی که عرض می کنم برای آمریکایی ها سود مالی ندارد اما برای طرف ایرانی به شدت گزنده است. پس آمریکایی ها روزی اعمال می نمایند که بدانند در ایران دو قطبی آنقدر شدید است که ایران به لحاظ حکمرانی اساساً توان واکنش نشان دادن به این تحریم ها را ندارد. این توان واکنش هم توان پاسخ آفندی به این تحریم هاست و هم توان در تغییر حکمرانی در آن نقاطی است که تحریم های جدید آنها را می گزند.

به لحاظ سرمایه اجتماعی منظورتان است؟

-بله، به لحاظ سرمایه اجتماعی و به لحاظ خاص حکمرانی و مسائل دیگر مدنظر است. آمریکایی ها خیلی روی این پفراینده حساب کردند که ما را به آن نقطه تحریم های جدید برسانند.

شبهه ای که ممکن است در مقابل این استدلال انجام شود این است که حتی مسئولان پدافند ما هم اعلام کردند این یک خطای انسانی بوده و اگرچه ابهامات وجود دارد ولی حداقل در عیان تا امروز، اقدام از پیش طراحی شده آمریکا در این زمینه مشهود نیست.

-آنها اصلاً نمی گویند روایت شما درست یا غلط است. آنها چیز دیگری می گویند و می گویند روایت شما این است؟ باشد. مگر نمی گویید که روایت ما درست است درباره آن تحقیقات مستقل بین المللی کنید! دوم اینکه می گویند شما می گوئید من مسئول هستم؟ رئیس جمهور شما می گوید کسان دیگری هم مسئول هستند! آنها چه کسانی هستند؟! و بعد مدعی می شوند مسئولیت پذیری کامل از خود نشان ندادید. کسان دیگر را به ما نشان دهید. این دو کلیدواژه ای که بیان کردم؛ مسئولیت پذیری و احتیاج به تحقیقات مستقل بین المللی پفراینده لاکربی و تحریم های آن روی این دو کلید واژه سوار شده است. اساساً کل پفراینده ای که لیبی را به فرآیند بسیار سخت تحریمی برد که بعدها لیبیایی ها در قالب آن مذاکرات صلح خود را انجام دادند و به وسیله سیف الاسلام قذافی، ایتالیا، فرانسه و آمریکا در زمان خانم رایس انجام دادند کلاً برای حل تبعات همین پفراینده بود. لاکربی برای لیبی چیزی به اندازه پفراینده هسته ای برای ایران بود.

فارغ از تروریستی خوانده شدن لاکربی، این تفاوت مهم نیست که در پفراینده لاکربی لیبی با اتباع آمریکایی طرف بود؟

-خیر، خود سانحه مساله است؛ سانحه ای که او از شما بخواهد گزارشگری و تحقیق مستقل بین المللی انجام شود و شما مسئولیت پذیری کامل داشته باشید. در واقع به لحاظ حقوقی شما را در این دو نقطه گیر بیندازد. از طرف دیگر شما چون به موضوع پدافندتان برمی شود نمی توانید اجازه بدهید یک هیأت مشترک کانادایی و انگلیسی پدافند شما را بازرسی نمایند. آن وقت آنها می گویند چرا نمی توانید پس مدعی می شوند روایت شما اشکالی دارد! دقیقاً در پفراینده هسته ای هم با چنین مسأله ای روبرو شدیم. روایتی در پفراینده هسته ای ارائه دادیم این بود که گفتیم این آلودگی اجرا شده مربوط به منشأ بوده و منشأ آن از پاکستان است. خودمان هم گفتیم، روایت درستی هم بود. او می گوید اگر روایت راست است اجازه دهید من راستی آزمایی کنم! او می گوید این روایت درست است پس علت این موضوع چه بود؟ مگر در پفراینده هسته ای که تحریم شدیم و بدترین تحریم ها بر ما اعمال شده مقصر بودیم؟ الان نیز همین است. مگر در پفراینده هسته ای تا آخر نگفتیم تقصیر نداریم و ما هرگز نمی خواستیم کار خلاف NPT را انجام دهیم و بمب اتمی بسازیم. منشأ آن پاکستان بود و این روایت درستی از دید خودمان بود. الان هم این روایت درست است و خودمان هستیم که موضع گرفتیم و مسئولیت پذیرفتیم. پس مشکل چیست؟! بیش از هر چیز باید از انحراف این روایت و رفتن به سمت دو تا کلیدواژه بسیار خطرناک ارزیابی مستقل بین المللی و عدم مسئولیت پذیری مسئولان جلوگیری کنیم. برای جلوگیری از اینکه به سمت این دو کلیدواژه برویم مهم ترین احتیاج ارسال محکم این پالس از تمام بخش های حاکمیت ایران اعم از دولت به طرف بیرونی است که ما علاقه مند نیستیم این پفراینده به یک لاکربی دیگر تبدیل شود.

با این وصف در چنین شرایطی چرا آقای رئیس جمهور چنین صحبت هایی را مطرح کردند؟

-واقعاً نمی دانم. این سوال من هم هست!

با توجه به ابعاد پفراینده و طرف های ذی نفع، به لحاظ بین المللی آنها حق ورود و دخالت را دارند؟

-حتی تصمیم ندارند موضوع را بین المللی نمایند. وقتی می گویند ما سازواره ای می سازیم که کانادا، آمریکا و انگلیس در آن هستند، یعنی حتی تصمیم ندارند این را به شورای امنیت ببرند و می خواهند تحریم های جدید را اعمال نمایند و کم کم گسترش دهند.

این امکان برای آنها فراهم است؟ یعنی می توانند در این مثلث (آمریکا، انگلیس و کانادا) بدون تصویب شورای امنیت تحریم هایی را بر ما اعمال نمایند؟

-بله، قبلاً این تجربه را داشتند. تحریم هایی که در حال حاضر اعمال شده مگر تحریم شورای امنیت است؟ نه ولی تحریم های بسیار گسترده ای را اعمال کردند و همه هم دارند رعایت می نمایند.