همه چیز درباره نقش رستم شیراز - اخذ ویزا

نقش رستم شیراز چیست؟

ابتدا بیایید ببینیم نقش رستم شیراز چیست؟ همانطور که در ابتدا گفته شد نقش رستم شیراز یک محوطه باستانی با سنگ های بسیار بزرگ است که جاذبه های تاریخی زیادی شامل کتیبه ها، آرامگاه ها و سنگ نوشته های باستانی را در خود جای داده است. اولین بنای این منطقه در سال 1923 میلادی کشف شد که مربوط به برج ها و قلعه های دوران ساسانیان بود. سپس بعد از گذشت 13 سال کتیبه ها و سنگ نگاره های این محوطه از میان سنگ ها و صخره ها کشف شدند. در کاوش های سال های بعدی هم آب انبار ضلع غربی نقش رستم و سایر بناها و کاخ ها نمایان شده و بر مقدار اهمیت این محوطه افزودند.

نقش رستم شیراز کجاست؟

نقش رستم شیراز کجاست و چگونه می توان به این محوطه باستانی دسترسی پیدا کرد؟ نقش رستم در زنگی آباد مرودشت استان فارس واقع شده است. بازدیدنمایندگان پرسپولیس یا تخت جمشید می توانند با طی کردن فاصله 10 کیلومتری خودشان را به این محوطه باشکوه برسانند. بعلاوه فاصله نقش رستم تا شیراز حدود 70 کیلومتر است.

آدرس نقش رستم شیراز: استان فارس، شمال شهرستان مرو دشت، روستای زنگی آباد

علت نام گذاری نقش رستم

علت نام گذاری نقش رستم ریشه در افسانه ی قدیمی کتاب شاهنامه دارد. در نقش برجسته های نقش رستم می توان تصاویر پادشاهان هخامنشی و ساسانی و آثاری از آن دوره را مشاهده کرد. بعلاوه در میان نقش برجسته های روی صخره ها تصویر افرادی دیده می گردد که هویت آن ها نامعلوم است اما سبک لباس و ظاهر آن ها نشان دهنده هویت قومی آن هاست. یکی از این تصاویر، شخصی با هیبت پهلوانی و کلاه نوک تیز است که ظاهری شبیه به هیچ یک از اقوام ندارد. بسیاری از مردم این تصویر را متعلق به رستم، پهلوان افسانه ای شاهنامه می دانند و معتقد هستند رستم در این محوطه به جنگ اسفندیار رفته و بر او پیروز شده است. این داستان از گذشته تابحال سینه به سنیه نقل شده و علت نامگذاری این محوطه است.

معرفی بخش های مختلف نقش رستم شیراز

نقش رستم شیراز به علت وجود آرامگاه های پادشاهان هخامنشی در این محوطه شناخته می شد اما این روزها، باستان شناسان به اهمیت این منطقه در دوران ساسانیان پی برده اند. نقش رستم در زمان حکومت هخامنشیان و ساسانیان شکوه فراوانی داشت و امروزه هم یکی از باارزش ترین اسناد تاریخی ایران باستان محسوب می گردد.

در کاوش های سال 1302شمسی که زیر نظر موسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو به وسیله باستان شناس ارنست هرتسفلد انجام شد، بقایایی از یک قلعه با سبک معماری هخامنشیان و ساسانیان در این منطقه کشف شد. بقایای برج ها و دیوارهای این قلعه شامل هفت برج در ضلع جنوبی و چهار برج در ضلع شرقی و غربی کوه هستند. اگر چه تاریخ دقیق ساخت این قلعه معین نیست اما براساس اطلاعات تاریخی، زمان ساخت این بنای باستانی مربوط به دوره اردشیر و شاپور است. از مهم ترین آثار موجود در نقش رستم شیراز می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• آرامگاه های پادشاهان هخامنشی داخل نقش رستم شیراز

آرامگاه های پادشاهان هخامنشی داخل نقش رستم شیراز شامل آرامگاه های داریوش بزرگ، خشایار شاه، اردشیر یکم و داریوش دوم هستند. آرامگاه داریوش بزرگ اولین و قدیمی ترین آرامگاه هخامنشی این مجموعه است که در ارتفاع 60 متری از سطح زمین واقع شده است. ظاهر ورودی این آرامگاه به شکل صلیب بوده و در راس بالایی آن تصویری از آیین پادشاهی حک شده است. در تصویر آیین پادشاهی انسان بالدار، شاه با کمان، آتشدان، تخت و حلقه شاهی و نمایی از کاخ تچر دیده می گردد. بعلاوه باستان شناسان به علت بی معنی بودن شکل صلیب در زمان هخامنشیان، تصور می نمایند شکل صلیب آرامگاه بدون معنی بوده و فقط جنبه تزئینی دارد. آرامگاه داریوش بزرگ دارای 9 مقبره است.

آرامگاه خشایارشاه پسر داریوش اول، در 100متری شمال شرقی مقبره پدرش واقع شده است. این آرامگاه با ورودی صلیبی شکل طراحی شده و بسیار شبیه به مقبره داریوش است. نگاره هایی از هلال گوی دار، فرکیانی، نقش پادشاه و آتشدان آتش دار را می توان در این قسمت مشاهده کرد. در این آرامگاه سه قبر با سرپوش های مقعر وجود دارند.

مقبره اردشیر یکم آرامگاه بعدی است که متاسفانه آسیب بیشتری دیده است. اردشیر یکم، پسر خشایارشاه بعد از مرگ پدرش به قدرت رسید. ورودی این آرامگاه شبیه به ورودی آرامگاه داریوش اول بوده و دخمه مانند است. سه اتاقک با سه قبر درون آن ها در این آرامگاه دیده می شوند. باستان شناسان معتقدند این قبرها متعلق به اردشیر اول، همسر اردشیر اول و شاهزاده خشایارشاه دوم است.

آرامگاه داریوش دوم در فاصله 33متری آرامگاه اردشیر و در منتهی الیه غربی نقش رستم واقع شده است و دقیقا روبروی کعبه زرتشت است. داریوش دوم بعد از ادرشیر یکم هخامنشی به قدرت رسید و پادشاهی ضعیف و راحت طلب بود. تاریخ حفر این آرامگاه که شباهت های بسیاری به آرامگاه داریوش اول دارد در حدود سال های 420 تا 404 پیش از میلاد تخمین زده شده است. این مقبره حکاکی های زیادی دارد و دهلیز ورودی آن به شکل مثلث با ارتفاع دو متر و هشتاد سانتی متر طراحی شده است. در این مقبره هم مانند آرامگاه های دیگر، سه اتاقک مستطیلی وجود دارد که دوتای آن ها متعلق به شاه داریوش دوم و همسرش است ولی از هویت شخص سوم اطلاعاتی در دست نیست.

• نقش برجسته های نقش رستم شیراز

بخش عمده ای از نقش برجسته های نقش رستم شیراز و کتیبه های آن متعلق به دوره ساسانیان هستند اما از دوره های هخامنشی و ایلامی هم آثاری در این منطقه مشاهده می گردد. این نقش برجسته ها در قسمت های مختلف کوه و نقاط امن تر قرار دارند به همین علت دچار آسیب کمتری شده اند.

نقش برجسته ها و سنگ نبشته های نقش رستم شامل نقش برجسته ایلامی، نقش برجسته بهرام دوم، نقش برجسته شاپور اول، نقش برجسته نرسی، نقش برجسته اردشیر بابکان، سنگ نبشته آرامی روی آرامگاه داریوش اول، نقش برجسته هرمز دوم و نقش نبشته دار کرتیر هستند.

قدیمی ترین نقش برجسته این منطقه، نقش برجسته ایلامی است که بعدها به وسیله بهرام دوم ساسانی تخریب شده و حکاکی های جدیدی از دربار ساسانی روی آن صورت گرفته است. در این نقش برجسته تصویری از خدا و الهه باستان ایران در حالت نیم رخ و تکیه داده بر تخت دیده می گردد که گروهی در حال ستایش آن ها هستند. بعلاوه نقش مردی ریش دار با گلاه گرد و ستایشگری با دامن زنگوله ای هم قابل تشیخص است. باستان شناسان قدمت آن ها را اواخر هزاره دوم پیش از میلاد و 700 سال پیش از میلاد تخمین می زنند.

نقش برجسته بهرام دوم و یک نقش برجسته دیگر در پایین آرامگاه داریوش دوم قرار دارند که مربوط به دوره ساسانی بوده و نبرد جنگجویان و پیروزی بهرام دوم ساسانی را نشان می دهند. تصویر بهرام در این نقش برجسته با دو بال گگردده از تاج حک شده که روی شانه های او دو گوی پادشاهی وجود دارد. این معینات با معینات ذکر شده برای پادشاهان ساسانی کاملا مطابق هستند. در نقش برجسته دیگر، فرد پیروز بدون تاج پادشاهی و با سری به شکل حیوان طراحی شده است که این نوع تصویرسازی در زمان ساسانیان مربوط به شاهزادگان درجه اول بود.

دیگر نقش برجسته موجود در نقش رستم متعلق به شاپور است که در 10متری شرق آرامگاه داریوش بزرگ واقع شده است. این تصویر به صورت برجسته و با مو و ریش آشفته حکاکی شده و پیروزی ساسانیان بر امپراتوری روم را نشان می دهد.

نقش برجسته نرسی یکی دیگر از نقش برجسته های این منطقه، مربوط به نرسی فرزند شاپور یکم ساسانی است. این نقش برجسته در نزدیکی آرامگاه داریوش اول واقع شده است و تاج گذاری نرسی را نشان می دهد. باستان شناسان زمان حکاکی این نقش برجسته را حدودا سال 300 میلادی اعلام نموده اند.

نقش برجسته اردشیر بابکان یکی دیگر از آثار این محوطه است که در گوشه شرقی نقش رستم حک شده و سالم تر از دیگر نقش برجسته هاست. ابعاد این نقش برجسته حدود شش متر و نیم در دو متر و نیم بوده و در فاصله دو متری از سطح زمین قرار گرفته است.

نقش برجسته بعدی متعلق به هرمز دوم است که متاسفانه دچار آسیب زیادی شده و چهره و تاج پادشاهی در آن معین نیست. اما وجود عقابی مروارید به دهان در قسمت جلوی تاج باعث شده این تصویر به هرمز دوم نسبت داده گردد.

اثر شگفت انگیز دیگر در نقش رستم، سنگ نبشته آرامی روی آرامگاه داریوش اول است. تابحال مورخان و باستان شناسان پیروز به خواندن این کتیبه 25 سطری نشده اند. تا قبل از پادشاهی ساسانیان این کتیبه آخرین اثری است که در نقش رستم حک شده است. بعد از این کتیبه در حدود 500 سال اثری در این محوطه باستانی ثبت نشد اما با روی کار آمدن ساسانیان، مجددا ثبت نقش برجسته در این منطقه آغاز شد.

نقش نبشته دار کرتیر یکی دیگر از نقش های جذابی است که در منطقه نقش رستم حکاکی شده است. کرتیر موبدی پرنفوذ در دوره ساسانیان بوده که تصویر حکاکی شده او در دیگر آثار قدیمی استان فارس هم دیده می گردد. این نقش نبشته در پشت آرامگاه شاپور واقع شده است و تصویر نیم تنه از کرتیر را با کلاه بلند به نمایش می گذارد.

کعبه زرتشت نقش رستم شیراز

آخرین بنای جذابی که در نقش رستم به معرفی آن می پردازیم کعبه زرتشت است که دقیقا مقابل آرامگاه داریوش دوم ساخته شده است. بسیاری معتقدند این بنا پرستشگاه بوده اما هنوز این ادعا صددرصد مورد تایید همگان نیست.

به خاطر دین زرتشتی ایرانیان باستان و مکعبی بودن اثر، حدودا 150 سال قبل این بنا را کعبه زرتشت نامگذاری کردند. بعلاوه این بنا شباهت زیادی به تصاویر حکاکی شده بر روی سکه های دوران ساسانی دارد که کاربری آتشگاه و پرستشگاه کعبه زرتشت را تقویت می نماید.

با وجود این نشانه ها بعضی باستان شناسان کعبه زرتشت را یک آرامگاه می دانند زیرا این بنا شباهت زیادی با مقبره کوروش داشته و ساختار در ورودی آن هم تکی و سنگین است. بعلاوه بعضی ها معتقدند کعبه زرشت گنج خانه ای بوده که در آن اشیای ازرشمند و اسناد مهم نگهداری می شده و بعضی دیگر کاربری این بنا را وسیله ای برای سنجش زمان می دانند.

در ساخت کعبه زرتشت از سنگ های مرمر سفید و بزرگ استفاده شده که بدون ملات روی یکدیگر قرار گرفته اند و در میان آن ها سنگ های خاکستری و سیاه طاقچه هایی را تشکیل داده اند. در قسمت شمالی این بنای باستانی یک ردیف پله وجود دارد و زیر بنا هم سکویی سه پله ای با قاعده مربع شکل دیده می گردد. این بنا در گذشته با نام بن خانه شناخته می شد و مکانی مقدس بود.

جمع بندی درباره نقش رستم شیراز

در این مقاله نقش رستم شیراز یکی از قدیمی ترین و باارزش ترین محوطه های تاریخی ایران باستان را معرفی کردیم. همانطور که گفته شد این محوطه دارای بخش های زیادی از جمله آرامگاه های پادشاهان هخامنشی، نقش برجسته های مختلف و کعبه زرتشت است. نقش رستم با آثار بی نظیر خود گذشته باشکوه ایرانیان را به رخ بازدیدنمایندگان می کشد و اطلاعات زیادی را از ایران باستان در اختیار باستان شناسان و مورخان قرار می دهد.