آنالیز واگذاری بناهای تاریخی اصفهان به وسیله صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی - اخذ ویزا

یکی از بغرنج ترین شرایط آثار تاریخی در اصفهان، شرایط خانه های تاریخی است. این آثار یا در تملک مالکان خصوصی هستند یا در تملک میراث فرهنگی و یا در اختیار بعضی نهادها قرار دارند. مجموع شرایط این خانه های تاریخی نشان می دهد نهاد متولی یعنی میراث فرهنگی باید در پی چاره ای برای نجات این آثار باشد، آثاری که شناسنامه زیست شهر و معماری آن را در ادوار مختلف تاریخی نشان می دهند و حالا در شرایطی که کارشناسان بر این باورند که چرخ اقتصاد اصفهان با کمبود آب باید بر چرخ گردشگری بچرخد، این خانه ها می توانند پیشانی گردشگری اصفهان را برجسته تر نمایند، ظرفیتی که شاید صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی باید آن را به سبب رسالتش بهتر و بیشتر دریابد.

دور اول مزایده واگذاری بهره برداری بناهای تاریخی و فرهنگی اصفهان، در همین شهر و در مهر برگزار گردید و سرمایه گذاران 18 مجموعه تاریخی برای بازسازی، احیا، نگهداری و بهره برداری در مدت معین معین شدند.

مزایده طبقه دوم میدان نقش دنیا نیز در روزهای پایانی آبان به صورت تک بنا به همراه آثار دیگر استانها در تهران برگزار و سرمایه گذار این قسمت از جدار میدان امام هم معین شد.

در فهرست آثار تاریخی که به وسیله صندوق احیا برای بازسازی و بهره برداری به مزایده گذاشته شد، خانه ارسطویی، خانه شیخ الاسلام و خانه دهدشتی هم قرار دارند، خانه هایی که شرایط خوبی داشتند و دارای کاربری هم بودند. علاوه بر اینها، سردر قیصریه هم جزو همین بناها بود که چند سالی است به وسیله بخش خصوصی بازسازی و در حال بهره برداری است.

در نتیجه آثار قرار گرفته شده در فهرست مزایده، بناهایی بودند که احتیاج مبرمی به احیا نداشتند، این در حافهرست که وظیفه صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی، واگذاری و جذب مشارکتهای مردمی برای بناهایی است که احتیاج به بازسازی، حفاظت و احیا دارند تا از تخریب بیشتر در امان بمانند. اما چرا از بین خانه هایی که حتی در تملک میراث فرهنگی هم هستند، آنهایی واگذار شدند که شرایط اضطراری نداشتند یا اصلا بناهایی در فهرست مزایده قرار گرفتند که به لحاظ معماری، حفاظت و نگهداشت، شرایط بسیار خوبی داشتند؟ آیا نمیشد طبق وظیفه اصلی صندوق، اولویت را به بناها و خانه هایی داد که شرایط سخت تری داشتند تا به این واسطه بازسازی و حفاظت شوند؟

اما سوی دیگر این ماجرا جایی است که گفته می گردد علیرضا ایزدی، مدیر کل سابق میراث فرهنگی اصفهان برای شفافیت بیشتر در خرج کرد عایدی بناهای تاریخی اصفهان، بعضی از آنها را به صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی داد تا این صندوق آنها را برای واگذاری به مزایده بگذارد. این وجه ماجرا اما می تواند در شفافیت بهتر خرج عایدیهای حاصل از بناهای تاریخی که پیشتر به وسیله ماده 88 قانون تنظیم اجاره، به بهره بردار اجاره داده میشد و حالا از فرآیند صندوق احیا پیش می رود، یاری کند.

در عین حال اما این پرسش مطرح است که چگونه عایدی بناهای تاریخی اصفهان که به وسیله صندوق احیا به خزانه عایدیهای عمومی دولت واریز می گردد، می تواند به یاری بازسازی و حفاظت خیل بناهای تاریخی این شهر برسد چرا که وقتی این عایدی به خزانه دولت می رود، بین استانهای مختلف تقسیم می گردد و در این بین، شهری که همواره با کمبود بودجه برای حفاظت از آثار تاریخی اش روبرو است، باید منتظر تقسیم بودجه از خزانه دولت باشد.

در ادامه باید گفت، قرار است دور دوم مزایده بناهای تاریخی اصفهان به وسیله صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی در ماههای پیش رو برگزار گردد، سوال اما این است که آیا این صندوق میخواهد این بار بناهای تاریخی احتیاجمند به بازسازی و حفاظت را در فهرست واگذاری ها بگنجاند تا به این واسطه با ورود سرمایه گذار و بخش خصوصی احیا شوند یا همچنان قرار است، گل بناهای تاریخی اصفهان واگذار گردد؟

این سوالات و ابهامات را خبرنگار از شهاب طلایی شکری، مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی جویا شده و آنچه در پیش رو می خوانید، حاصل این گفت و گوست.

بناهایی که برای بهره برداری در مهر گذشته از سوی صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی به مزایده عمومی گذاشته شدند، مانند خانه ارسطویی یا دهدشتی و شیخ الاسلام جزو بناهایی بودند که شرایط خوبی داشتند، یا به اصطلاح گل بناهای تاریخی اصفهان بودند، مانند طبقه دوم میدان نقش دنیا.

اما آنچه همواره از سوی مقامات وزارتخانه میراث فرهنگی به عنوان هدف واگذاری ابنیه تاریخی از سوی صندوق احیا و بهره برداری مطرح شده، این است که با مشارکت سرمایه گذاران و در مقابل بهره برداری برای یک مدت معین، بناهای تاریخی از تخریب نجات پیدا نمایند و احیا شوند، بناهایی که احتیاج بیشتری به نگهداری، حفاظت و بازسازی دارند؛ پرسش ما این است که چرا در حالی که شمار بسیاری از بناهای تاریخی اصفهان از جمله خانه ها که احتیاج بیشتری به بازسازی و نگهداری دارند در این مزایده اولویت داده نشدند؟

الزاما ماموریت صندوق در خصوص واگذاری حق مشارکت بناها و جذب مشارکت مردم برای احیا بناها به معنی این نیست که بناهایی که تخریب شدند یا درصد تخریب بالایی دارند، واگذار گردد. موضوع این است که بنایی که هم اکنون هم از لحاظ معماری و ساختار مسئله ای ندارد ولی اگر حیات در آن نباشد، آن بنا هم به بناهای تخریبی ما اضافه می گردد. یکی از رسالتهای ما غیر از واگذاری بناهای تخریب شده و بناهای دارای آسیب، واگذاری بناهایی است که در زمان حاضر، ظرفیت مشارکت مردم را دارند و برای اینکه به فهرست بناهای تخریبی اضافه نشوند، با شرایط و ضوابط اختصاصی بنا به مشارکت می گذاریم تا بهره بردار در جهت حفظ و نگهداشت آن بنا به ما یاری نمایند.

پیشتر بناهای تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان از سوی یک شرکت تعاونی وابسته به این اداره و گویا براساس ماده 88 قانون تنظیم اجاره برای بهره برداری به بخش خصوصی اجاره داده میشد، اما پس از تصمیم مدیر کل سابق میراث فرهنگی اصفهان در اوایل امسال بعضی از این بناها به صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی واگذار شد تا به وسیله مزایده و مشارکت های عمومی به بهره برداری برسند.

این اتفاق به زعم بعضی از منتقدان، دو روی سکه داشته است، یک روی این ماجرا، به سود ابنیه تاریخی است از این جهت که عایدی آنها به طور شفاف تری حاصل و خرج می گردد و اما روی دیگر، آن است که گفته می گردد عایدی این بناها به جهت اینکه به وسیله صندوق احیا و بهره برداری به خزانه دولت می رود، مستقیما به اصفهان با انبوهی از آثار تاریخی که همواره با کمبود بودجه برای نگهداشت آنها روبرو بوده، نمی آید بلکه بین استانها تقسیم می گردد. پاسخ شما در مقابل این موارد چیست؟

سوال و نکته اول پیرامون آنالیز واگذاری بناهای تاریخی اصفهان به وسیله صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی این است که عایدیی که پیش تر گرفته می شد، کجا صرف میشد؟ آیا این عایدی صرفِ احیا بناهای تاریخی استان اصفهان میشد؟ نکته و سوال دوم این است که آیا عایدیی که از این بناها کسب می شد، ارزش واقعی آن بنا بود؟ این بناها در یک فرآیند غیر شفاف و در یک فضای ابهام آلود به یکسری افراد داده میشد. سوال و نکته سوم این است، افرادی که می گویند عایدی این بناها به خزانه دولت واریز می گردد، چرا این پرسش را مطرح نکردند که عایدی مابقی بناهای تاریخی استان که بر همان روال سابق اداره می شوند، از چه طریقی است و کجا ریخته می گردد؟

آیا شفافیتی در خصوص عایدیی از مدلهای مختلف واگذاری بناهای تاریخی استان اصفهان ایجاد شده است، وجود دارد؟ اینکه به کدام محل ریخته و در کدام محل خرج می گردد؟ شما به عنوان خبرنگار می توانید بناهایی که به وسیله صندوق واگذار شده است را آنالیز کنید که پیشتر عایدیشان کجا می رفته و چگونه خرج میشده و بعد از واگذاری به وسیله صندوق به چه نحو است.

نکته بعد پیرامون آنالیز واگذاری بناهای تاریخی اصفهان به وسیله صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی این است که صندوق وقتی بناهایی را واگذار می نماید، از بسیاری از مراوداتی که می تواند در واگذاری یک بنا به یک شخص یا یک گروهِ خاص ابهام ایجاد کند مبرا است، چون بنا در یک فرآیند معین و شفاف به وسیله سامانه ستاد دولت و با حضور دستگاه نظارتی واگذار می گردد. موضوع اما عایدی است، عایدی این بناها برخلاف روال سابق که هیچ معینه و شفافیتی در هزینه کرد آن بنا نبود، به خزانه عمومی دولت تحت عنوان عایدیهای عمومی دولت حاصل از اجاره واریز می گردد.

با توجه به انبوه آثار تاریخی استان اصفهان و کمبود همیشگی بودجه برای بازسازی، نگهداشت و حفاظت از آنها، سهم اصفهان از این عایدیی که از محل بناهای تاریخی استان به خزانه عایدیهای عمومی دولت واریز می گردد، به چه شکل خواهد بود؟

وقتی عایدی به حساب یک شرکت خاص یا یک گروهِ خاص ریخته نمی گردد، به حساب عایدیهای عمومی دولت ریخته می گردد، حالا ما چگونه می توانیم این عایدی را در استان خرج کنیم؟ من به سایر دوستان هم گفتم که ما سازوکاری را طراحی و معین می کنیم که هر استان سالانه چقدر از بناهایش، عایدی به خزانه دولت واریز می نماید و بر مبنای آن طبیعتا برای استانهایی که بناهای بیشتری دارند، مطالبات هم بیشتر است و بخش های مختلف وزارتخانه از معاونت توسعه تا خودِ وزیر محترم میراث فرهنگی دستور می دهند که از این منابع در استان برای بازسازی یا بازسازی کدام بناها استفاده گردد.

نکته این است که ما به آقای وزیر و وزارتخانه گزارش می دهیم که کدام استان همکاری بیشتری نموده و کدام استان بنای بیشتری دارد؛ طبیعتا در تخصیص منابع حاصل از عایدیهای اجاره بناهای تاریخی، به تناسب استان و براساس سیاستهای وزارتخانه و براساس مطالبات و رایزنی های استان، بودجه اختصاص پیدا می نماید.

اتفاقا در زمان حاضر، عایدی به طور شفاف به یک حساب ریخته می گردد و هم استان و هم نهادهای بازرسی اگر همین لحظه به ما بگویند در ماه جاری، بناهای استان اصفهان چقدر عایدی داشته اند، همه این موارد را براساس واریزی به حسابِ خزانه دولت، به این دستگاه ها فهرست می دهیم اما این فرآیند را در سنوات قبل نداشتیم. خدمت نمایندگان استان اصفهان هم عرض کردم که وصول این پول و عایدیی که برای استان ایجاد می گردد بسیار راحت تر از سنوات قبل است که ما نمی دانستیم این پول کجا می رود.

بعضی بناهای تاریخی به وسیله ماده 27 و مستقیما از طرف خودِ وزارتخانه میراث فرهنگی به بخش خصوصی واگذار می شوند، البته در اصفهان آن طور که به ما گفته شده است، تنها یک اثر و آن هم کاروانسرای شیخ علی خان در شهرستان شاهین شهر و میمه از این طریق به بخش خصوصی واگذار شده است، نظرتان در رابطه با این شیوه واگذاری چیست؟

واگذاری بناهای تاریخی به وسیله ماده 27 وجاهت قانونی ندارد علت آن هم این است که اصولا شان نزول ماده 27 برای بناهای تاریخی نبوده است. موضوع ماده 27 برای پروژه های نیمه تمام دولتی بوده است، پروژه هایی که در وزارتخانه های ورزش، صمت و یا راه و شهرسازی بوده و دولت از یک تا 100 درصد در آن پروژه پیشرفت نموده و حالا با حفظ کابری موجود، آن پروژه ها را به وسیله ماده 27 به بخش خصوصی واگذار می نماید.

اما دولت و قانون گذار، متولی واگذاری بناهای تاریخی را در وزارتخانه و هم در قوه مجریه معین نموده که صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی است. قانونگذار در قانون های متاخرش تکلیف بناهای تاریخی را در این رابطه معین نموده است که متولی دارد و ماده 27 برای طرح های حوزه بازسازی بناهای تاریخی نیست. مطالبه نموده ایم که این موضوع ماده 27 که فضاهای غیرشفافی در بستر آن اتفاق می افتد، برای بناهای تاریخی حذف گردد. در واقع وزارتخانه برای این موضوع ساختار دارد و براساس قانون، برای احیا بناهای تاریخی، جذب مشارکت انجام می گردد و ضمن آن به بناهای تاریخی کاربری داده می گردد. صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی در تمام فرآیند بهره برداری نظارت می نماید در حالی که ماده 27 به هیچ وجه این ظرفیتها را ندارد.

مسئله ای که وجود دارد این است که آثار تاریخی از جمله خانه هایی که مالک خصوصی دارند، در مقابل بناهایی که در تملک میراث فرهنگی هستند، بعضا شرایط حساس تر و احتیاج بیشتری به احیا و نگهداشت دارند، این در حالی است، که صندوق احیا و بهره برداری، بناهایی که تحت مالکیت میراث فرهنگی هستند را برای واگذاری به مزایده می گذارد، صندوق چه راه چارهی برای بناها و خانه های تاریخی که تملکشان با میراث نیست یا بناهای مجهول المالک دارد؟ مشکل شرایط خانه های تاریخی اصفهان در رابطه با خانه هایی است که در تملک مردم عادی هستند، ورثه دارند اما شرایط رها شده به شدت آنها را به سمت ویرانی پیش برده است، آیا صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی راه چارهی برای نجات این خانه ها دارد؟

بناهای که تحت مالکیت میراث نیستند چند دسته هستند، یکسری بناها در مالکیت دستگاه های عمومی دولتی هستند مثل شهرداری و نهادهای حاکمیتی. یکسری از بناها هم در اختیار اوقاف هستند و یک گروه دیگر که بخش بزرگ بناهای تاریخی کشور محسوب می شوند، دارای مالکیت خصوصی هستند. ما برای موضوعات مختلف و برای سه نوع مالکیت بناهای تاریخی، برنامه ای را تدوین نموده ایم و بستری را آماده می کنیم که مسائل و نوع جذب مشارکت این بناها به وسیله صندوق آنالیز گردد.

ممکن است در رابطه با این برنامه بیشتر شرح بدهید؟

خیلی نمی توانم به جزئیات این برنامه بپردازم، چون در حال تدوین آن هستیم اما در پی شناسایی مسائل مالکان خصوصی و بعلاوه ایجاد مجموعه ای از حمایتهای دولتی در این رابطه هستیم.

در سنوات قبل حفاظت از میراث فرهنگی را صرفا ثبت آثار دانسته ایم، در حالی که حفاظت یک چرخه شناسایی، ثبت، بازسازی، احیا و بهره برداری است. اگر تمامی این پنج حلقه چرخه ایجاد شد، میتوان گفت یک حفاظت پایدار درست شده است نه فقط صرفا با ثبت اثر. گاهی ثبت یک بنا به وسیله میراث فرهنگی، تخریب آن بنا را تسریع نموده است. ما بنای ملت را ثبت ملی نموده ایم و الان مرجعی برای ادامه کار مالکان نیست، اینکه مالک برای معین کاربری و تسهیلات کجا برود، رابطه اش با شهرداری و وزارت میراث فرهنگی چیست و اما در زمان حاضر ما برای این موضوع بستری را فراهم کردیم که به وقت خودش اطلاع رسانی خواهیم کرد.

بنابراین باید گفت وظیفه صندوق احیا صرفا بناهای با مالکیت میراث فرهنگی نیست و یک وظیفه حاکمیتی برای احیا بناهای تاریخی کشور با تمامی مالکیت ها دارد که می تواند در همه این موارد ورود کند و راه چاره بدهد و این بستر در حال تدوین است.

مجمع خیرین میراث فرهنگی به تازگی در حال اعلام موجودیت است. این مجمع می تواند گره گشا باشد، چقدر ممکن است صندوق بتواند از مجمع خیرین برای احیا بناهای تاریخی و به خصوص خانه های تاریخی که شرایط دشواری دارند استفاده کند؟

ما از همه ظرفیت های موجود و طبیعتا ایجاد مجمع خیرین میراث فرهنگی که به ابتکار معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه، شکل و سامان پیدا نموده است، استفاده خواهیم کرد. با توجه به هدف و نیتی که خیرین برای احیا بناهای تاریخی و هویت ملی دارند یکی از گزینه های ما برای مشارکت در احیا بناهای تاریخی، استفاده از ظرفیت مجمع خیرین خواهد بود. صندوق احیا و بهره برداری ارتباط تنگاتنگی با معاونت میراث فرهنگی دارد و در سیاست های کلی وزارتخانه و معاونت میراث فرهنگی هم راستا هستیم. در نتیجه اگر مجمع خیرین به ثمر برسد، صنوق صد درصد از آن ظرفیت هم بهره مند خواهد شد.

سرمایه گذار 19 بنای تاریخی اصفهان از سوی صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی برای واگذاری در یک مدت معین معین شدند و در بین آنها سه خانه تاریخی ارسطویی، شیخ الاسلام و دهدشتی که باز هم تاکید می کنم شرایط خوبی داشتند، قرار دارند. می خواهیم بدانیم چه خانه های تاریخی دیگری در مزایده بعدی که قرار است به زودی برگزار گردد، وجود دارد؟

برای مشارکت مردم در احیا بناهای تاریخی آثار مختلفی از اصفهان وجود دارد که صرفا متعلق به شهر اصفهان هم نیست و بناهای دیگری هم از شهرستان های استان وجود دارند ولی چون بحث های کارشناسی و اسناد مالکیت این بناها هنوز به جمع بندی نهایی نرسیده است، نمی دانیم چه عنوان بناها و چه تعداد واگذار خواهد شد. فهرست بناها را داریم اما این فهرست قطعی نیست.

چقدر قصد دارید خانه های تاریخی اصفهان که گرچه در تملک میراث هستند، اما شرایط چندان مساعدی ندارند را در فهرست مزایده دور دوم بگذارید؟ ما در اصفهان خانه هایی را در تملک میراث فرهنگی داریم که شرایط خوبی ندارند و احتیاجمند بازسازی و احیا هستند.

اولویت بعدی ما در بسته جذب مشارکت مردم برای احیا بناهای تاریخی، بناهای دچار آسیب هستند.

مزایده بعدی در اصفهان برگزار می گردد؟

با ابتکاری که صندوق نموده و این کار در دولت سیزدهم صورت گرفته است، مزایدات مربوط به استان از ابتدا در معین کاربری، کارشناسی، قیمت کارشناسی برای بازسازی و احیا در خودِ استان انجام خواهد شد و حتی بعد از واگذاری، از میراث فرهنگی استان به عنوان ناظر مقیم در طول مدت بهره برداری استفاده خواهیم کرد. در واقع استان در تمامی مرحل از زمان معرفی تا بهره برداری از بنا در جریان است و با هماهنگی کامل استان این کار انجام می گردد. امیدواریم نتیجه این هماهنگی بتواند به احیا درست بنا، واگذاری به دارای اهلیت بهتر با قیمت حقیقی منجر گردد.

به هر روی حتما مزایده ها در استان اصفهان برگزار خواهد شد مگر بناهای متفرقه و تک بناهایی که از استانهای مختلف باشند که با توجه به شرایط اضطرار، مزایده آنها در تهران انجام خواهد شد.

طبقه دوم میدان نقش دنیا هم گویا در مزایده ای که در اصفهان انجام شد، باطل شد و به صورت تک بنا به همراه آثار دیگر استانها در تهران به مزایده برای احیا و بهره برداری گذاشته شد، درست است؟

طبقه دوم میدان در مزایده قبل دارای نقص مدارک بود و به همین علت نتوانست واگذار گردد اما در اولین مزایده ای که به صورت متفرقه، شامل هشت بنا از هشت استان کشور بود، در تهران برگزار و واگذار شد.

بناهایی که از سوی صندوق برای واگذاری به مزایده گذاشته می شوند، از طرف اداره کل میراث فرهنگی معرفی می شوند؟

الزاما بناهایی که به وسیله استان ها معرفی می شوند، مد نظرمان نیستند، هرچند این سری بناها هم هستند اما یکسری دستوراتِ واگذاری بناها به وسیله دولت و همین طور مقام عالی وزارتخانه میراث فرهنگی به صندوق احیا و بهره برداری داده می گردد.

اما بدانید اصفهان دارای آن شاخصه هایی است که همه ما به آن افتخار می کنیم، مطمئن باشید که ما هم این حساسیت را داریم که در اصفهان عدالت رعایت گردد و بنا را به سرمایه گذار دارای اهلیت واگذار کنیم.