نشستی با حضور مجید مجیدی درباره حضورهای بین المللی سینمای ایران - اخذ ویزا

به گزارش خبرنگاران، نخستین نشست از جلسات دیپلماسی و هنرها با موضوع سینمای ایران در عرصه بین الملل در قالب میزگرد و تحت اسم سینمای ایران و حوزه بین الملل؛ تأثیرات و تأثرات، روز چهارشنبه، 17 شهریور 1400، در مجموعه فرهنگی هنری آسمانِ فرهنگستان هنر برگزار گردید.

در ابتدای این نشست، که به دبیری میثم یزدی و با حضور مجید مجیدی (رئیس گروه تخصصی سینمای فرهنگستان هنر)، رائد فریدزاده و شادمهر راستین برگزار گردید، مسعود ناصری (سرپرست مجموعه فرهنگی هنری آسمان) ضمن خوشامدگویی به حضار از برگزاری چنین نشست هایی ابراز خرسندی کرد و باب سخن را این گونه گگردد: در کل، کوشش ما در مجموعه فرهنگی هنری آسمان، همان طور که از فرهنگستان هنر انتظار می رود، این است که از دانش عظیمان ادب و هنر و اندیشه بهره ببریم.

ناصری این گونه ادامه داد: به نظرم می رسد ابتدا باید محور گفت وگو را معین کنیم و از اول معین کنیم که چه چیزی را می خواهیم آنالیز کنیم. اگر می خواهیم بگوییم سینمای ایران و سینمای بین الملل، باید بدانیم که این مبحثی بسیار گسترده است و بخش های مختلفی را دربرمی گیرد.

موضوع مان می تواند جشنواره ها باشد؛ می تواند خلاقیت هنری باشد و یا اینکه این مقوله را به مثابه ابزاری نزد دولت ها آنالیز کنیم. پس، از نظر من بهتر است که ابتدا با هم به پرسشی اساسی و مشترک برسیم و پس از آن گفت وگو شکل بگیرد.

سپس میثم یزدی، دبیرعلمی دیپلماسی هنرِ فرهنگستان هنر، جلسه را با توضیحاتی در باب نحوه شکل گیری این پروژه ارائه داد و تشریح کرد: رئیس محترم فرهنگستان هنر، دکتر بهمن نامورمطلق، چند محور پژوهشی را در دستور کار علمی فرهنگستان قرار داده اند که یکی از این محورها بحث قدرت نرم، دیپلماسی و هنر است. در کارگروه دیپلماسی هنر مقرر شده است تا تحت همین اسم، مجموعه نشست ها، میزگردها، مصاحبه ها و برنامه هایی همانند دیپلماسی و سینما، دیپلماسی و معماری، دیپلماسی و موسیقی شکل گیرد. این میزگرد هم ذیل همین چارچوب واقع شده است.

او ادامه داد: از منظر رویکردها و نظریه های قدرت نرم، سینما نقشی بسیار کلیدی در ارتباطات بینافرهنگی و تأثیرگذاری در فکر و جان مخاطبان ملل مختلف دارد. در نگاه ماتریکسی و گونه شناختی به قدرت نرم، سه گانه قدرت لطیف، قدرت درخشان و قدرت زیبا منظرهایی اند که به وسیله آنها می توان تأثیر و تأثر هنرها و مخاطبان در یکدیگر را ایجاد و سنجش و بازخوانی کرد.

او بعلاوه با اشاره به حضور فیلم های مجید مجیدی در عرصه بین الملل، به یکی از رویدادهای اخیر این حضور در اسپانیا اشاره نمود و تلقی سینمای فطری ایشان را رویکرد و زبانی ایرانی برای حضوری شاخص در عرصه بین الملل دانست.

یزدی ابراز امیدواری کرد تا بتوان در گفت وگو با هنرمندان مؤلف، مدیران، پژوهشگران و منتقدان، شمایی از قدرت نرم هنری ایران را در قالب های مختلف پژوهشی نشر و توسعه داد.

شادمهر راستین در ادامه مباحث میزگرد این گونه شروع بحث کرد: وقتی صحبت از سینمای ایران می گردد و این موضوع مطرح می گردد که ویژگی های این سینما باید کشف گردد، باید از خود پرسید که آیا قدرت این رسانه سخت است یا نرم؛ اصلاً قدرت محسوب می گردد یا خیر. محدودترکردن بحث ها در این نشست ها به ما یاری می نماید تا بدانیم زمانی که می خواهیم راجع به سینمای ایران صحبت کنیم، دقیقاً راجع به چه سینمایی حرف می زنیم و منظورمان از حضور بین المللی چیست.

این نویسنده سینمای ایران ادامه داد: ذات کار سینمای ایران در ارتباط با احساس است و نه در ارتباط با قدرت؛ و این قدرت سینمای ایران است؛ بنابراین وقتی از حضور بین المللی سینمای ایران صحبت می کنیم، باید این موضوع را مد نظر قرار دهیم. وقتی هنوز موضوعی به این گستردگی برایمان ناشناخته است، نمی توانیم بگوییم این سینمای ایران است و این هم جشنواره ؛ حالا بیاییم این موضوع را تحلیل کنیم! باید بدانیم که اصلاً این عبارت حضور بین المللی شامل چه چیزی می گردد و آیا سینمای ایران، و یا مثلاً هالیوود، در یک قالب قابل گفت وگو هستند یا خیر.

این منتقد سینما این گونه سخنان خود را جمع بندی کرد: بهتر است زبان سینمای ایران را، که اصلی ترین دستاورد پنجاه ساله هنری ایران است، آنالیز کنیم تا دریابیم این زبان چه معینه هایی دارد، دستور زبانش چیست و شناختش از کجا می آید تا امکان گفت وگو با سینمای دنیا را از این منظر بتوان تبیین کرد.

رائد فریدزاده، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، هم در در این میزگرد گفت: وقتی بخواهیم هنر و سینما را ابزاری برای قدرت نرم بدانیم، در اصل، گرفتار حلقه ای از مفاهیم ازپیش معین شده می شویم؛ یعنی هنرْ ابزاری می گردد در دست سیاست مداران که نیات سیاسی و دیپلماتیک خود را پیش ببرند. فکر و زبان از یکدیگر تفکیک نمی شوند. قبول فکر و اندیشه پشت اتخاذ زبان مرسوم و به کارگیری این مفاهیم است. بد نیست اشاره گردد به پیش داوری و سوءبرداشتی که نزد متولیان امر وجود دارد و این گمان که هر کسی که خارج از مرزهای ایران فیلمی از ما می بیند با سوءنیت در پی برجسته کردن وجوه منفی است؛ در نتیجه، فیلم ساز ایرانی که در آثارش به فقر و معضلات و مسائل می پردازد، به قطع و یقین برای آنها فیلم می سازد؛ این موضوع در نزد این افراد اصل فرض می گردد که خطایی عظیم است.

این محقق مبحث را به تحلیل روایت کشاند و این گونه ادامه داد: قبل از هر چیزی باید بگوییم که هر اثر هنری نظامی از کودیفیکیشن (codification) است؛ بدین معنی که هر اثری هنری دال و مدلولی مختص خود را وضع می نماید و وقتی مخاطبی ایرانی یک اثر ایرانی را می بینید، در چارچوب نظام مفهومی خود با آن روبرو می گردد که الزاماً به وسیله فردی از فرهنگ دیگر، به همان سان، تفسیر و برداشت نمی گردد. پیش و بیش از هر چیزی، مسئله برای مخاطبان اصلی سینمای ایران خود سینماست و برای بیننده در وهله نخست چندان مهم نیست که این ماجرا در کجا دارد اتفاق می افتد. آنها یک روایت انسانی را دنبال می نمایند.

فریدزاده ادامه داد: سینما یک اشتراک در لفظ دارد و یک اشتراک در معنا. به نظر من، واردشدن به مسئله قیاس سینمای ایران با سینمای صنعتی دیگر کشورها خطایی راهبردی است. صرفاً این نیست که چون ما ابزارش را نداریم، نمی توانیم فیلمی مثل فیلم های هالیوود بسازیم؛ خیر! تازه اگر هم چنین اثری بسازیم، صرفاً کپی برداری از اصل است و یگانه و ویژه نیست.

این پژوهشگر اشاره ای هم به اهمیت محتوا کرد و گفت: در ترجمه، خیلی چیزها از دست می رود. ما در ایران راجع به چیزی صحبت می کنیم به نام فراوری علم و یا فراوری محتوا؛ چیزی به نام فراوری علم وجود ندارد. علم را فراوری نمی نمایند. در واقع، علم و محتوا خلق می شوند. چیزی به نام هنر وجود دارد و کارش این است که شما را با دنیای روبه رو کند و از این طریق، پیش از اینکه وجوه تکنیکی و صنعتی را ببینید، تحت تأثیر وجه هنری آن قرار می گیرید. کوتاه سخن، این پرسش که تا چه انداره هنرمند خلاق بوده و اثر هنری عالمی را پیش روی ما گگردده است؟ پرسشی دنیای است.

مجید مجیدی، رئیس گروه تخصصی سینمای فرهنگستان هنر، هم این گونه سخنانش را شروع کرد: راجع به حضور سینمای ایران در خارج از کشور حرف و حدیث های بسیاری بوده و هست. شاید یکی از دلایلش هم این باشد که به شکلی درست به آن نگاه نشده و اگر هم شده، بیشتر به جنبه های سیاسی آن توجه شده است. من ایده پردازی فیلم هایم را از فضایی که با مخاطبم روبه رو می شوم می گیرم.

خاطرم هست خانم سوزان سانتاگ وقتی که فیلم بچه های آسمان را در جشنواره نیویورک دید، در مقاله ای نوشت: من در برابر این فرهنگ که حاضر نیست، در عینِ نداری، به میزان حبه قندی که متعلق به خودش نیست به حقوق دیگران تعرض کند، سر تعظیم فرود می آورم؛ و این چه فرهنگ باشُکوهی است!

مجیدی به معتبربودن جشنواره ها هم اشاره نمود و گفت: همه فیلم های ما که در جشنواره های خارجی اکران می شوند قابل دفاع نیستند. اول اینکه چندین هزار جشنواره وجود دارد و دوم اینکه باید دید این جشنواره ها چقدر اعتبار دارند، چقدر مهم اند و چقدر تأثیرگذارند. این یک بحث است و حضور دنیای یک بحث دیگر. حضور دنیای به این معنی است که یک فیلم با مخاطبانی گوناگون در دنیا ارتباط برقرار کند؛ این حضور صرفاً در جشنواره ها نیست، می تواند در دانشگاه ها و مراکز فرهنگی دیده گردد و مؤثر باشد. این بحث خیلی مهم است و به نظر من مدت هاست که دچار غفلت هایی در سیاست گذاری های فرهنگی این چنینی شده ایم.

گزارش تفصیلی این نشست در فصلنامه سفیر هنر این فرهنگستان منتشر خواهد شد.