بسته های تربیت و یادگیری باید بازوی کمکی معلمان و دانش آموزان باشد
به گزارش اخذ ویزا، تهران (پانا) - معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تأکید بر اهمیت شورای اندیشه ورز بیان نمود باید پیوند نظر و عمل در این شورا مد نظر قرار گیرد.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، شورای اندیشه ورزی با حضور رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و جمعی از کارشناسان و صاحب نظران، برگزار گردید.
در ابتدای این جلسه عبداله اسدی مشاور رئیس سازمان و دبیر برگزاری جلسات شورای اندیشه ورزی، از تغییراتی در ترکیب بندی جلسات اطلاع داد و گفت: تا پیش از این شورای اندیشه ورزی اعضای ثابتی داشت اما در ترکیب نو، تصمیم بر این شد که افراد جامع تری را در موضوعات مختلف مد نظر قرار دهیم. در این فرایند طی هر جلسه و بنا بر دستورات هر نشست، افرادی که به آن موضوع مسلط تر هستند، به جلسه دعوت خواهند شد لذا جلسات تخصصی تری را خواهیم داشت.
وی اضافه کرد: در ادامه تغییرات، حضور همه ارکان و اضلاع سازمان که بناست متصل به موضوع مربوط به جلسه باشند، نیز الزامی است. در واقع کوشش ما این است که اتصالات و یاریی که شورا می تواند به موضوع مورد نظر داشته باشد، در همین جلسه تعیین گردد و بخش های مربوطه آن را به صورت مستقیم دریافت نمایند.
در ادامه حسن ملکی معاون وزیر و رئیس سازمان بر لزوم تداوم هیات اندیشه ورز تأکید کرد و گفت: هیات اندیشه ورز به عنوان عقل منفصل سازمان به شمار می رود زیرا کوشش ما این است که بتوانیم از این بخش، در راستای تصمیم گیری های بهتر استفاده کنیم.
وی اضافه کرد: بدیهی است که با این دیدگاه، یک هیات اندیشه ورز ماموریت مدار است زیرا در این فرایند قصد تعیینی را دنبال می کنیم لذا اگر هدف مورد نظر برای اعضای هیات اندیشه ورز یادآوری نگردد، ممکن است ما را در رسیدن به مقصود با مشکل رو به رو کند.
پیوند نظر و عمل در شورای اندیشه ورز باید مد نظر قرار گیرد
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی توضیح داد: من تاکید دارم که هیات اندیشه ورز، به عنوان یک هیات باقی بماند و به عنوان یک گروه اندیشه ورز، رها از بروکراسی کار را دنبال کند زیرا راهبرد اصلی ما تفکر و ارائه حاصل از آن است. البته منظور از تفکر نگاه فردی نیست بلکه تفکر جمعی دیدگاه ماست لذا در کنار نکات یاد شده، ادامه دار بودن و تداوم این هیات نیز، ضروری است. با همین دیدگاه نیز ضروری است که هیات اندیشه ورز فارغ از قیود سازمان ها، بایدها، نبایدها و هنجارهای رسمی فکر نمایند و حاصل اندیشه آنان، در اختیار سازمان قرار گیرد تا به واسطه آن بتوانیم اهداف سازمان را هر چه بهتر پیش ببریم.
ملکی بر لزوم توجه به ابعاد مختلف در فرایند برگزاری جلسات هیات اندیشه ورز تاکید نمود و گفت: ضروری است که مراقب باشیم که در هیات اندیشه ورز به واحد تحقیق و پژوهش تبدیل نشویم البته این به معنای انجام ندادن کارها با تحقیق و پژوهش نیست؛ منظور اصلی من این است که هدف ما از تشکیل هیات اندیشه ورز این نیست که برای هر اقدامی تحقیق و پژوهش انجام دهیم و مدتی را نیز برای هر تحقیق صرف کنیم به عبارت دیگر روح حاکم بر این کار اندیشه ورزی است البته ممکن است که ضمن کار، اقدامات تحقیقی نیز انجام گردد اما راهبرد اصلی ما اندیشیدن است لذا کوشش ما شناسایی مساله ها و اندیشیدن و تفکر درباره موارد مطروحه است. در این جهت، ممکن است هر فردی برای نظر دادن، به ده ها تحقیق مراجعه کند اما نگاه ما نتیجه و اندیشه فرد است.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که ما در این هیات باید سعی کنیم که به یک شورای صرفا اداری تبدیل نشویم البته این به معنای حضور و معطلی در فضایی غیر رسمی نیست بلکه بیشتر عبور از قیود و بروکراسی اداری مد نظر است لذا ما باید بین این دو مرز، به مدیریت بپردازیم تا کار علاوه بر داشتن یک انضباط معقول، مبتلای به قیود مرسوم نیز، نگردد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بر لزوم ارائه نظرات عملی تاکید نمود و اضافه کرد: ما در این هیات باید مراقب باشیم که در مباحث نظری شناور نشویم البته بدیهی است که باید برای رسیدن به هدف اصلی، بحث های نظری انجام گردد اما این بحث ها باید به ثمر و میوه عملی تبدیل گردد. در واقع هیات اندیشه ورز را باید باغبانی بدانیم که باید در نهایت منتظر ظاهر شدن میوه بر روی درخت باشد لذا نباید صرفا در پی بحث های نظری باشیم. با این دیدگاه من معتقدم که یکی از هنرهای این هیات اندیشه ورز، باید پیوند بین نظر و عمل باشد.
ملکی توضیح داد: در این جهت، ما باید مراقب باشیم که از عاملان و کنشگران عرصه تعلیم و تربیت دور نمانیم. به تعبیری ترجیح این است که حاضران هیات اندیشه ورز، باید به متن و بطن مدارس متصل گردد و انعکاسی از واقعیت هایی را ارائه کند که در بعضی از مدارس مشاهده می گردد.
وی به طرح سوالات مهم در این جلسه پرداخت و گفت: کوشش ما در این جلسه دستیابی به پاسخ برای چند سوال است که همگی به یکدیگر متصل هستند. سوال مبنایی و اصلی در جلسه پیش رو، این است که بسته تربیت و یادگیری اساسا به چه معنایی است؟ زیرا بسته تربیت و یادگیری به عنوان یک مفهوم نیازمند تعریف کاملتری است. سوال دیگر این است که بسته تربیت و یادگیری در هر یک از دوره های تحصیلی چه معنایی دارد؟ به عنوان مثال این بسته در دوره ابتدایی چه مختصاتی را داراست و در خصوص دیگر دوره ها، این دیدگاه و تعریف چگونه است؟
یکپارچه نگری در بسته تربیت و یادگیری ضروری است
در ادامه اسدی، به ارائه تعریف بسته تربیت و یادگیری حاصل از جلسات قبل پرداخت و گفت: بسته تربیت و یادگیری مجموعه ای یکپارچه، معتبر، منسجم، پویا و تعاملی از اجرا متنوع آموزشی با موضوع کتاب درسی به همراه تجویزات روشی و توصیه ها و پیشنهادات ابزاری که در آن به حاصل ضرب مختصات مخاطب در امکانات و اقتضائات محیط و زمانه توجه شده است و هدف آن تحقق تربیت به عنوان یک فرایند یکپارچه و جامع در هر عنوان درسی به تفکیک مقاطع و پایه های تحصیلی در مخاطبین است.
علی محبی، قائم مقام رئیس سازمان نیز در ادامه این جلسه، به ارائه گزارش اقدامات سازمان در راستا پرداخت و بیان نمود: پیش از این تعریف دیگری نیز در دفتر فنی و حرفه ای ارائه شده بود که سبب شد کار منسجم تری، در آن دفتر انجام گردد. یکی از برنامه های عملیاتی ما فراوری بسته های تربیت و یادگیری است لذا در دفتر آموزش نظری سه کارگروه در این راستا تشکیل شد.
وی اضافه کرد: هم اکنون، یکی از کارگروه های تشکیل شده، در پی به حل اشکالات مربوط به راهنماهای فراوری شده و پاسخ به سوالات شورای عالی است. کارگروه دوم نیز سعی در تکمیل راهنماها دارد اما کارگروه سوم در پی تعیین تکلیف بسته تربیت و یادگیری و تدوین راهنمای عملی بسته های تربیت و یادگیری است. کار در این سه کارگروه در حال اجرا است و هنوز به خروجی قابل ارائه دست پیدا ننموده ایم.
معصومه نجفی پازوکی، سرپرست دفتر تألیف کتاب های آموزش عمومی و متوسطه نظری، بر لزوم توجه به سوالات پایه ای در جهت تاکید نمود و گفت: در رابطه با کارگروهی که مربوط به بسته یادگیری است، تاملی انجام گرفته و تا به امروز سوال هایی نیز در زمینه فراوری بسته یادگیری، تعیین نموده ایم اما نکته اصلی تعیین دیدگاه ماست.
وی ادامه داد: در سالهای گذشته، فراوری اجزایی در کنار کتاب درسی، درون سازمان رایج بود لذا اجزای فراوریی، بیشتر نقش پشتیبان را داشتند. در واقع این بسته ها به نحوی طراحی می شدند که حتی اگر نبودند یا به دست معلم نمی رسیدند نیز، کار ناقص نمی ماند زیرا این بخش ها، به نحوی پشتیبان بودند. به عنوان مثال فیلم هایی که تحت عنوان بر فراز آسمان برای آموزش معلم فراوری می شد، اجزایی بودند که به همراه کتاب درسی آماده می شدند و اهداف خود را داشتند اما اجزا و عناصر پشتیبان بود.
سرپرست دفتر تألیف کتاب های آموزش عمومی و متوسطه نظری توضیح داد: از چهار سال پیش، نگاه ما در سازمان بر یکپارچه سازی بسته ها متمرکز شد لذا دیگر فراوری بسته های تربیت و یادگیری به معنای گذشته نبود. بر همین مبنا ما در پایه اول ابتدایی، نمونه ای که کار کردیم، متفاوت دیده شد لذا دیگر بقیه اجزا به کتاب اضافه نموده نشدند. در این دیدگاه، از همان ابتدا که طراحی آموزشی شکل داده می گردد، یک سناریو نوشته، و بر اساس آن اهداف تعیین دنبال می گردد به همین دلیل، جهت کاملا شکلی یکپارچه داشت.
نجفی خاطر نشان کرد: سناریوی مد نظر ما بسیار بر مبانی نظری مهارتی که قصد آموزش داریم، مبتنی است، لذا اگر قصد ما آموزش مهارت های زبانی است، کار بر ادبیات آن حوزه مبتنی بود البته هنر و ابعاد دیگر نیز با این بخش تلفیق می گردد.
وفائیان معاون دفتر تالیف آموزش عمومی و متوسطه نظری نیز در این جلسه، گفت: اینکه ما چه تصوری از بسته داریم، بسیار مهم است لذا این مساله که آیا در کنار هم قرار گرفتن چند جز مختلف مانند کتاب و فیلم نمایشی می تواند، بسته را تعریف کند، سوال اصلی است. در واقع، ما باید در بدو امر، تعیین کنیم که نگاه ما چگونه است و آیا همان فرایند فراوری چند فیلم و آموزش مد نظر ماست، و یا اینکه یک نگاه واحد و در مقابل این تکثر را مد نظر داریم. در بدو امر تصویر ما از بسته بسیار مهم است و صرفا نمی توان بر تعریف تمرکز کرد لذا نیازمند تاملات دیگری هستیم.
وی اضافه کرد: در این جهت ضروری است که سوالات دیگری را نیز مطرح کنیم. به عنوان مثال باید تفاوت دوره ها کاملا تعیین گردد. نکته دیگر این است که دو گانه تربیت و یادگیری شامل چه مواردی است و قصد ما در این جهت چیست؟ باید در جهت این بسته ها دقیقا کارکرد معلم را تعیین کنیم یعنی بدانیم که نقش معلم در این بخش چیست و آیا صرفا نقش معلم با پخش کردن یک کلیپ آموزشی اتمام پیدا می نماید یا ما بعد دیگری را نیز از معلم انتظار داریم؟
نگاه تک بعدی در طراحی بسته تربیت و یادگیری جوابگو نخواهد بود
فاطمی نژاد نیز بر لزوم توجه به ابعاد مختلف در طراحی بسته یادگیری اشاره نمود و گفت: در طراحی بسته تربیت و یادگیری، باید نگاه جامع دنبال گردد زیرا نگاه تک بعدی در این بخش، جوابگو نخواهد بود لذا در این راستا ما باید، با موثرین تعلیم و تربیت، شامل دانش آموزان، اولیاء، معلمان و ... ارتباط داشته باشیم. بدیهی است که با این نگاه، نمی توانیم موضوعی را درس دهیم، و بر کاربردی بودن آن تاکید داشته باشیم اما گروه مخاطبان را مد نظر قرار ندهیم.
وی ادامه داد: انتقال معنا و مفاهیم به دانش آموزان نکته دیگری است که باید به آن توجه کنیم زیرا ضروری است که این محتوا در حوزه دانش، بینش و مهارت افزایی باشد. بدیهی است که در غیر اینصورت، ما نمی توانیم ارتباط مناسبی بین دانش آموز و مفاهیم ایجاد کنیم که در نهایت سبب خواهد شد که مهارت مد نظر ما، حاصل نگردد.
این کارشناس توضیح داد: متنوع بودن نکته دیگری است که باید در طراحی بسته های تربیت و یادگیری لحاظ گردد. تنوع قالب های ارائه محتوا، موضوعی دیگری است که با توجه به تغییر ذائقه مخاطب، دستخوش تغییر است و باید به آن توجه داشته باشیم. در بخش دیگر، بحث کنشگری و فعال بودن دانش آموز را نیز، باید در طراحی بسته مورد نظر قرار دهیم زیرا در غیر اینصورت آموزش به صورت مونولوگ و تک سویه دنبال می گردد و نتیجه مورد نظر را در پی نخواهد داشت.
سعید بدیعی، مدیرکل حوزه ریاست سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: در گذشته نگاه به بسته ها متفاوت بود و بیشتر با نگاه مکمل این بخش دنبال می شد اما امروز این نگاه جوابگو نیست و باید در پی یک بسته منسجم و پازل گونه باشیم.
وی اضافه کرد: باید برای طراحی بسته یادگیری مکان و جغرافیای نواحی مختلف کشور را مد نظر قرار دهیم. به این معنا که برای منطقه ها محروم نگاه کاملا متفاوت و انعطاف پذیری را دنبال کنیم تا امکان رسیدن به هدف آموزشی فراهم گردد لذا نباید اجزای بسته را محدود کنیم و ضروری است که در کنار این امر، یک نگاه بومی را نیز داشته باشیم.
بسته های تربیت و یادگیری باید بازوی یاریی معلمان و دانش آموزان باشد
صدر نیز در بخش دیگری از این جلسه، گفت: بسته های ما باید با هدف گذاری درباره آینده کودک نیز مرتبط باشد. در این راستا من فکر می کنم که هدف گذاری را از تربیت در هر رده سنی تعیین کنیم زیرا امروز فضای آموزشی ما و مطالبات والدین در کنار فضای کنکور و کتابهای یاری آموزشی، جامعه را به سمت آموزش محوری و ارائه اطلاعات بیشتر سوق داده است.
وی اضافه کرد: بسته تربیت و یادگیری بیش از آنکه روی یاد دهی تمرکز داشته باشد روی یادگیری تمرکز دارد و متمرکز بر دریافت یاد گیرنده است. هر چقدر سن کودک کمتر باشد تمرکز بر یاد گیرنده نیز باید بیشتر باشد اما به نظر می رسد که نوع آموزش ها و سنجش ها همچنان بر یادد هی متمرکز هستند. بر همین مبنا ضروری است که بسته های یادگیری بر یادگیری تمرکز کند و به صورت فرایندی این جهت را دنبال کند.
وی بر لزوم استفاده از بازی در آموزش بچه ها تاکید نمود و گفت: بازی محوری یکی از ابعادی است که می توان از آن در همه دوره های سنی استفاده گردد البته در ابتدایی اول، این بخش باید به عنوان هدف نیز دیده گردد.
مهدیه وکیلی، بر لزوم توجه به زاویه دید معلمان تاکید نمود و گفت: معلمان در فرایند آموزش، به خاطر موضوع محور بودن و اینکه تعدد دروس داریم، و کوششی که بر افزایش ابعاد مهارتی و نگرشی شده، همچنان با حجم زیادی از کار روبرو هستند لذا ضروری است که در نحوه تدوین بسته های تربیت و یادگیری مد نظر قرار گیرد، این است که باید این بسته ها به عنوان بازوی آموزشی برای معلم و دانش آموز نگاه گردد.
وی اضافه کرد: در این راستا بسیار مهم است که بسته های تربیت و یادگیری به محتوایی اضافه تر از کتاب تبدیل نگردد بلکه بازویی یاریی برای رسیدن به اهداف دروس در هر پایه باشد. به عنوان مثال رمزینه های سریع پاسخ به خوبی توانسته اجرا گردد اما مساله اینجاست که بسیاری از معلمان یا دانش آموزان به سراغ این بخش نمی فرایند زیرا در ظاهر به حدی کار وجود دارد که عملا این کارها، را اضافه بر سازمان می بینند لذا بسیار مهم است که نحوه تدوین و ارائه ما به گونه ای باشد که در هم تنیدگی لحاظ گردد.
برنامه درسی ملی و سند تحولی بنیادین چتر فلسفی ماست
حسن ملکی در بخش پایانی جلسه، ضمن تشکر از حاضران و مباحث مطرح شده به جمع بندی موارد مطرح شده پرداخت و گفت: در جمع بندی این جلسه ضروری است سوالاتی را مطرح کنیم و به آن بیاندیشیم. نخستین سوال این است که آیا ما می توانیم در این مباحث از چند پیش فرض ثابت صحبت کنیم؟ زیرا من معتقدم که اگر ما چند پیش فرض و تکیه گاه نداشته باشیم، در حال انکار خودمان، فلسفه تعلیم و تربیت و اسناد تحولی هستیم. همانطور که می دانید، اسناد تحولی ما، کاملا مبتنی بر فلسفه تربیتی اسلام است، و در آن امور ثابت موجود است لذا ما نمی توانیم بر روی مباحث ثابت چشم ببندیم و این قطعا مورد نظر هیچکدام از ما نیست.
وی اضافه کرد: یکی از مواردی که باید مد نظر قرار گیرد، چتر فلسفی ماست که در برنامه درسی ملی و سند تحولی بنیادین نیز ذکر شده است. به همین دلیل زمانی که ما می گوییم بسته ما شامل تربیت و یادگیری است، بر تربیت تاکید داریم زیرا تربیت برای ما اصالت دارد و مهم است لذا این مساله را چیزی نمی تواند تغییر دهد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی توضیح داد: باید به این توجه داشته باشیم، بسته ای که از آن صحبت می کنیم در متن تربیت و یادگیری، و نه حاشیه، تعریف می گردد لذا نگاه یاریی برای ما اصلا وجود ندارد. عقل حکم می نماید که ما در این کار، دچار یک آرمانگرایی غیر قابل وصول نشویم زیرا بدیهی است که در مقام حرف درباره این بسته بسیار می توان صحبت کرد که درست نیز هستند اما باید توجه کنیم که آیا این مباحث قابل اجرا نیز هست؟
ملکی تاکید نمود: در این جهت ما نمی توانیم امکانات را نادیده بگیرم زیرا ما تابع امکانات، محدودیت ها و موانع خودمان هستیم البته بدیهی است که ما در پی عبور از این موانع هستیم اما نباید نگاه معجزه به مباحث داشته باشیم.
وی ادامه داد: ما برای پاسخ دادن به چیستی بسته تربیت و یادگیری و نسبت آن با دوره های تحصیلی، ضروری است که به سوالات مقدماتی تری پاسخ دهیم. سوال نخست این است که اساسا ما چه برداشتی از خود مفهوم تربیت و یادگیری داریم؟ و زمانی که از یادگیری حرف می زنیم مراد ما کدامیک از نظریات یادگیری است؟ زیرا ما تابع هر کدام از این نظریات باشیم در بسته ما تاثیرگذار خواهد بود.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی خاطر نشان کرد: پیشنهاد من این است که ما همان مفهومی را در تربیت مبنا قرار دهیم که در اسناد بالا دستی ما قرار گرفته است زیرا تعریف ارائه شده در این بخش بسیار محکم و قابل توجه است. سوال دیگر این است که ویژگی های روانشناختی مخاطب ما اساسا چیست؟ بعلاوه باید به این سوال پاسخ دهیم که ویژگی های انسان شناختی کودک و نوجوان در نظر ما چیست؟ در این جهت، ما باید بدانیم که در این فرایند چه نقشی برای معلم و دانش آموز در این بسته ها قائل هستیم؟ یا چه نقش و صندلیی برای خانواده قائل هستیم؟ زیرا بسته های تربیت و یادگیری ما باید محل تجمع عملی و فکری نهاد خانه و مدرسه باشد.
ملکی ادامه داد: سوال دیگر این است که هدف های تربیت و یادگیری ما کدامند؟ زیرا فراوری بسته بدون اندیشیدن به اهداف اساسا غیر ممکن است. باید به این نکته توجه کنیم که محتوای از قبل تدوین شده، در یک طرف و تجارب تربیت و یادگیری در طرف دیگر، درون تحلیل ما چه صندلیی دارد .به عبارت دیگر محتواهای از قبل طراحی شده، در بسته ما باید چقدر استفاده شوند؟ بعلاوه کتاب درسی در بسته مورد نظر ما، دارای چه صندلیی است؟ در اینجا باید ذکر کنم که قطعا به صلاح نیست، در بدو امر به حذف کتاب درسی بیاندیشیم زیرا کتاب درسی در کشورهایی که بسته های تربیت و یادگیری وجود دارد، حذف نشده است. ما نباید صندلی کتاب را مخدوش کنیم البته من نیز معتقدم که در بعضی مقاطع نظیر پایه اول ابتدایی، باید کتاب درسی را منعطف و نرم طراحی کنیم اما در مقاطع و پایه های بالاتر، این امر به شکل دیگری باید دیده گردد. در واقع ضروری است که صندلی کتاب درسی را تعریف کنیم و بخش هایی از یادگیری را به سایر ارکان بسته منتقل کنیم.
وی تاکید نمود: باید به این سوال پاسخ دهیم که فرایند یکپارچه تربیت و یادگیری در قالب کدام سناریو قابل ارائه است؟ سناریو اقدام خوبی است که به ما یاری می نماید جاده تعلیم و تربیت را تعیین کنیم و صندلی مواد و مصالح آموزشی را به تصویر درآوریم لذا این دیدگاه بسیار عقلانی و مناسب است. سوال دیگر این است که کشورهای دیگر، برای طراحی بسته تربیت و یادگیری چه نموده اند؟ در راستای پاسخ دادن به این سوال، ما باید به تجربه دیگر کشورها نیز در این راستا توجه داشته باشیم. سوال دیگر این است که چقدر نگاه ملی و چه میزان نگاه بومی در بسته تربیت و یادگیری ما صندلی دارد؟ و آیا نگاه ما این است که یک بسته در کل کشور تدریس گردد یا در پی این هستیم که بسته هایی فراوری و عرضه کنیم. با این دیدگاه ما استان ها را با تکثر بسته ها روبرو می کنیم لذا شاید این نگاه درست تر باشد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: سوال دیگر این است که ارتباطات و مناسبات بسته تربیت و یادگیری با محیط تربیت را چگونه تفسیر می کنیم؟ این سوال بسیار مهم و ظریف است به این معنا که آیا بین این دو، داد و ستد وجود دارد؟ به عبارت دیگر بسته ای که ما فراوری می کنیم چقدر زمینه محور و چقدر منقطع از زمینه است؟
ملکی اضافه کرد: نکته دیگر این است که چه تحلیلی از امکانات و توانایی های وضع موجود داریم؟ سوال دیگری که باید به آن فکر کنیم، این است که چقدر ما رسانه های مدرن را در راستای این امر، می شناسیم؟ در این راستا باید به ظرفیت مواردی نظیر انیمیشن، موشن گرافی و ... درست بیاندیشیم. بدیهی است که این سوالات تمامی آن چیزی نیست که باید به آن بیاندیشیم اما ضروری است که به این مباحث فکر کنیم و پاسخ دهیم. در واقع پاسخ به این سوالات، باعث تحلیل و طبقه بندی می گردد. در مرحله بعد ما باید از پاسخ ها به استخراج گزاره های توصیفی، برای فراوری بسته ها دست پیدا کنیم و در نهایت مجموعه ای از گزاره های تجویزی را، از آن استخراج کنیم.
منبع: خبرگزاری پانا